Devi Bhagvat Skandh 4 Adhyay 16

શું ભગવાનને પણ શત્રુનો ડર લાગે? સાક્ષાત્ શ્રીકૃષ્ણનો પુત્ર ચોરાઈ ગયો અને કોઈને ખબર પણ ન પડી! કોણે કર્યું આ સાહસ? જાણો મથુરાથી દ્વારકા સુધીની આ રોમાંચક યાત્રા અને દેવીના એ વચન વિશે જેણે કૃષ્ણને શાંતિ આપી.કંસ વધ પછી દ્વારકા વસાવનાર ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ પર ફરી એકવાર મોટું સંકટ! રુકમણીના પુત્ર પ્રદ્યુમ્નનું જન્મના છઠ્ઠા જ દિવસે અપહરણ થતાં, સ્વયં કૃષ્ણ કેવી રીતે દેવીની શરણાગતિ સ્વીકારે છે? સાંભળો દેવી ભાગવતનો આ હૃદયસ્પર્શી અધ્યાય.

જ્યારે માનવીય પુરુષાર્થના બધા જ માર્ગો બંધ થઈ જાય છે, ત્યારે મધ્યરાત્રિના ઘોર અંધકારમાં, કંસના કારાગૃહમાં દિવ્યતાનો જન્મ થાય છે! સાક્ષી બનો એ પરમ લીલાના, જ્યાં યોગમાયાના જાદુથી લોખંડના બંધનો તૂટે છે, તોફાની યમુના માર્ગ આપે છે, અને ઇતિહાસની સૌથી મોટી 'અદલા-બદલી' દ્વારા કંસના કાળને સુરક્ષિત સ્થાને પહોંચાડાય છે. આ એ રાત છે જેણે આવનારા યુગનું ભાગ્ય લખી દીધું.

આ અધ્યાય રાજા જનમેજયના ગહન પ્રશ્નોના ઉત્તર આપે છે કે દેવકીના નિર્દોષ બાળકો કેમ માર્યા ગયા અને નારદે કેમ કંસને ઉશ્કેર્યો. વ્યાસજી 'ષડ્ગર્ભ' (છ બાળકો) ના પૂર્વજન્મના બે શ્રાપનું રહસ્ય ખોલે છે, જે તેમને બ્રહ્માજીનું અપમાન કરવાના અહંકાર બદલ અને બાદમાં પિતા હિરણ્યકશિપુનો વિશ્વાસઘાત કરવા બદલ મળ્યા હતા. આ કથા સિદ્ધ કરે છે કે કંસ અને નારદ તો માત્ર નિમિત્ત હતા; બાળકોનું મૃત્યુ તો તેમના પોતાના જ પ્રાચીન કર્મોનું અટલ 'પ્રારબ્ધ' ફળ હતું.

દેવકીના પ્રથમ પુત્રના જન્મ સાથે જ, વાસુદેવ પોતાના 'સત્ય'ના વચન અને દેવકી 'પુરુષાર્થ' વચ્ચેના ગહન ધર્મસંકટમાં ફસાય છે. વાસુદેવની અડગ સત્યનિષ્ઠાથી પ્રભાવિત થઈને કંસ બાળકને જીવતદાન આપે છે , પણ દેવર્ષિ નારદની ચાલાકીભરી શંકાઓ કંસની કરુણાને ક્રૂરતામાં ફેરવી દે છે, જે પ્રથમ બાળકની કરુણ હત્યામાં પરિણમે છે.

આ અધ્યાયની શરૂઆત દેવકી અને વાસુદેવના આનંદમય વિવાહથી થાય છે, પરંતુ એક ભયાનક આકાશવાણી કંસના મૃત્યુની ભવિષ્યવાણી કરીને એ ખુશીને ભય અને આતંકમાં ફેરવી દે છે. મૃત્યુના ભયથી પાગલ થયેલો કંસ જ્યારે પોતાની જ બહેનની હત્યા કરવા તૈયાર થાય છે , ત્યારે વાસુદેવ હિંસાને બદલે 'સત્ય'નું શસ્ત્ર વાપરે છે અને પોતાના દરેક સંતાનને સોંપી દેવાનું વચન આપીને દેવકીના પ્રાણ બચાવે છે.

આ અધ્યાયમાં, ભગવાન વિષ્ણુ પોતે સ્વીકારે છે કે તેઓ સહિત સૌ દેવો પરમ શક્તિ 'યોગમાયા'ને આધીન છે, જેના પગલે સૌ દેવો સંપૂર્ણ શરણાગતિ સ્વીકારીને માતાનું ધ્યાન ધરે છે. પ્રસન્ન થયેલી જગદંબા પ્રગટ થઈને, આવનારા કૃષ્ણાવતારની સંપૂર્ણ દિવ્ય યોજનાનું રહસ્ય ખોલે છે, જેમાં તેઓ પોતે જ મુખ્ય સૂત્રધાર હશે અને વિષ્ણુ સહિત સૌ દેવો માત્ર તેમના 'નિમિત્ત' બનશે.

આ અધ્યાયની શરૂઆત પાપના ભારથી પીડિત ધરતી માતાના કરુણ પોકારથી થાય છે, જે દેવોને લાચાર બનાવીને ભગવાન વિષ્ણુના દ્વારે લઈ જાય છે. ત્યારે, વિષ્ણુ પોતે એક સ્તબ્ધ કરી દેનારું રહસ્ય ખોલે છે કે તેઓ સ્વતંત્ર નથી, પણ બ્રહ્મા-શિવ સહિત સૌ કોઈ પરમ શક્તિ 'યોગમાયા'ને આધીન છે. પોતાની પરાધીનતા સાબિત કરવા, તેઓ રામ અવતારના દુઃખોનું વર્ણન કરે છે, અને સમગ્ર કથાનો કેન્દ્રબિંદુ પુરુષ દેવતાઓથી હટીને આદ્યશક્તિ તરફ ફરે છે.

આ અધ્યાયનો પ્રારંભ ભગવાન નારાયણના એક કરુણામય વચનથી થાય છે, પરંતુ આ જ વચન રાજા જનમેજયના મનમાં શ્રદ્ધાનો મહાસંકટ સર્જે છે. તેઓ સાક્ષાત્ ભગવાન કૃષ્ણની દિવ્યતા પર જ પ્રશ્ન ઉઠાવતા, તેમના ભક્તોની પીડા અને તેમના પોતાના કાર્યોની નૈતિકતાને પડકારતા અનેક તીક્ષ્ણ સવાલો પૂછે છે, જે એક સાચા જિજ્ઞાસુના મનોમંથનને વાચા આપે છે.

આ અધ્યાયમાં, 'સર્વશક્તિમાન વિષ્ણુને શ્રાપને કારણે અવતાર કેમ લેવા પડ્યા?' એવા જનમેજયના ગહન પ્રશ્નથી કથા શરૂ થાય છે. વ્યાસજી દત્તાત્રેય, નૃસિંહ અને વામન જેવા અવતારોની ગાથા વર્ણવ્યા પછી, એક પરમ રહસ્ય ખોલે છે કે આ બધી દિવ્ય લીલાઓ ભગવાનની નહીં, પણ સર્વોચ્ચ 'પ્રકૃતિ' (આદ્યશક્તિ) દ્વારા સંચાલિત છે, અને બ્રહ્મા-વિષ્ણુ-મહેશ પણ તેના જ ત્રણ ગુણોના કાર્યકારી સ્વરૂપો છે.

આ અધ્યાયમાં, પરાજિત ઇન્દ્રની આર્ત-સ્તુતિથી પ્રસન્ન થઈને જગદંબા યુદ્ધભૂમિ પર પ્રગટ થાય છે, ત્યારે ભક્તરાજ પ્રહલાદ પણ તેમને દેવો અને દાનવો વચ્ચે સમતા રાખવા માટે એક ગહન, તત્વજ્ઞાનથી ભરેલી સ્તુતિ કરે છે. આ બંને મહાન ભક્તોની પ્રાર્થના સાંભળી, દેવી કોઈનો પક્ષ લીધા વિના, 'કાળ'ના નિયમનું સન્માન કરવાનો આદેશ આપીને શાંતિની સ્થાપના કરે છે.