Polska w górę, region w dół: praworządność w Unii Europejskiej

Reporter Szymon Opryszek pojechał do Finlandii sprawdzić, jak przygotować się na wojnę. Dowiedział się, że już fińskie pierwszaki uczą się o technikach manipulacji, słuchając bajki o lisie oszukującym zwierzęta. Nauczyciele są na pierwszej linii walki z fake newsami. Co jest dla nas największym zagrożeniem – pytałDział reportażu OKO.press przedstawia audioreportaż na podstawie tekstu Szymona Opryszka "Czy fińscy szpiedzy strzelali do babci Putina. Lekcje obrony po fińsku". Realizacja i opracowanie muzyczne: Filip Przybylski i Longstreet Studio.

Gdyby jeden oddział się rozpadł, na jego miejsce wskakuje kolejny ze starszego rocznika. Każdy wie, co ma robić, gdyby Rosja zaatakowała. Szymon Opryszek pojechał sprawdzić, jak oni się szykują do wojny. Powstał niezwykły cykl reporterski [LEKCJA OBRONY PO FIŃSKU]Dział reportażu OKO.press przedstawia audioreportaż na podstawie tekstu Szymona Opryszka "A czy my bylibyśmy w stanie się obronić? Finlandia ma milion rezerwistów gotowych na atak Putina". Realizacja i opracowanie muzyczne: Filip Przybylski i Longstreet Studio.

Wszędzie słyszę, że każdy Fin musi mieć kotivarę. To zalecany przez państwo domowy zapas awaryjny. Lista jest konkretna: jedzenie, woda, leki, radio na baterie, gotówka, tabletki jodu... Wszystko, co trzeba, żeby przetrwać pierwsze dni kryzysuDział reportażu OKO.press przedstawia audioreportaż na podstawie tekstu Szymona Opryszka "Dżdżownice do walki z Putinem. Lekcje obrony po fińsku cz. 2". Realizacja i opracowanie muzyczne: Filip Przybylski i Longstreet Studio.

Maczałem palce w budowie 25 tysięcy fińskich schronów. Mój własny przetrwa mnie, Putina i bombę, jaką zrzucono na NagasakiDział reportażu OKO.press przedstawia audioreportaż na podstawie tekstu Szymona Opryszka "Chcesz mieć schron, zbuduj go z sąsiadami. Lekcje obrony po fińsku". Realizacja i opracowanie muzyczne: Filip Przybylski i Longstreet Studio.

Podstawą leczenia choroby otyłościowej jest modyfikacja stylu życia. Odchodzimy od pojęcia dieta, bo w tym słowie zapisana jest pewna tymczasowość. A tu chodzi o to, żeby zmienić nawyki na stałe. Podcast Drugi rzut OKA. Dziś rozmowa o niezwykle trudnym przeciwniku, jakim jest choroba otyłościowa. Walczy z nią coraz więcej Polaków, także tych w bardzo młodym wieku. Nasze dzieci tyją bowiem najszybciej w Europie.O tym, jak trudno pozbyć się nadmiarowych kilogramów, wiedzą najlepiej ci, którzy zmagają się z tym problemem na co dzień.Do podcastu zaprosiłem panią prof. Alinę Kuryłowicz, specjalistkę chorób wewnętrznych, endokrynologii i diabetologii. Moja rozmówczyni pracuje w warszawskim szpitalu imienia prof. W. Orłowskiego, gdzie prowadzi Poradnię Leczenia Otyłości.Prof. Kuryłowicz: “Otyłość stanowi stricte mechaniczne obciążenie dla serca. Większe ciało, serce musi więc pompować mocniej krew, żeby dotarła do wszystkich jego zakamarków. To bardzo prosty związek między otyłością a chorobami serca, tymczasem tych związków jest dużo więcej.Otyłość predysponuje bowiem do cukrzycy, do hiperlipidemii, czyli z podwyższonego poziomu cholesterolu, do nadciśnienia tętniczego, a te trzy choroby same w sobie zwiększają ryzyko miażdżycy i powikłań, jakimi są np. zawały serca czy udary mózgu. Kolejny aspekt to kwestia zwiększonej krzepliwości krwi u chorych z otyłością. Chorzy ci mają zatem większe ryzyko zatorów, zakrzepów”.“My oczywiście potrzebujemy tkanki tłuszczowej. Ona produkuje mnóstwo różnych hormonów, cytokin, które regulują pracę naszych narządów. Natomiast gdy nasze komórki tłuszczowe są przeładowane, nagle przestają produkować substancje, które są dla nas korzystne, a zaczynają wytwarzać takie o działaniu prozapalnym. Ściągają do tkanki tłuszczowej układ odpornościowy jako swoisty krzyk rozpaczy. I te substancje zapalne rozprzestrzeniają się po naszym ciele i dlatego mówię, że chorzy z otyłością płoną”.Łatwiej namówić pani pacjentów do tego, żeby się ruszali, czy żeby zmienili nawyki żywieniowe? – pytam mojej rozmówczyni.“Tutaj nie ma zasady” – słyszę w odpowiedzi. “Są osoby, które znacznie chętniej zmienią nawyki żywieniowe, ale mówią: »Tylko proszę nie kazać mi się ruszać«. A są takie, które są bardzo aktywne, ale nie chcą zmienić niczego w swoim sposobie odżywiania. Niestety, żadna strategii nie gwarantuje sukcesu. To zawsze musi iść w parze i tylko trzeba wynegocjować z pacjentem sensowny kompromis”.“Nam wcale nie zależy na tym, żeby pacjent nie jadł. My się najbardziej boimy o tych chorych, którzy nie jedzą. Bo wiemy, że oni stracą w procesie redukcji masy ciała tkankę mięśniową, o którą my z kolei bardzo walczymy. Nas cieszy redukcja masy ciała na poziomie 2 kg miesięcznie, co dla wielu naszych pacjentów jest trudne do zaakceptowania.Ale ja zawsze tłumaczę, że tu chodzi o to, by nasz organizm nie traktował leczenia jako ataku na swój dobrostan. W momencie, kiedy redukcja masy ciała jest stopniowa, organizm mówi: »W porządku. Z taką utratą energii jestem w stanie się pogodzić«”.Mówi się, że otyłość jest „matką” aż 200 różnych chorób. W rozmowie zastanawiamy się głównie nad groźnym wpływem otyłości na serce i naczynia krwionośne.

Unijny AI Act to pierwsze na świecie tak szerokie prawo dotyczące sztucznej inteligencji. Wyjaśniamy, co będzie zakazane, czy zmienią się chatboty i dlaczego UE tak mocno stawia na regulację AI.Unia Europejska uchwaliła AI Act, pierwsze tak kompleksowe globalnie rozporządzenie dotyczące sztucznej inteligencji. Co dokładnie reguluje to rozporządzenie? Jak zmieni funkcjonowanie AI w naszym codziennym życiu, od chatbotów po administrację publiczną? I dlaczego UE zdecydowała się na tak ambitny projekt legislacyjny?W najnowszym odcinku „Drugiego Rzutu Oka” dr Łukasz Szoszkiewicz, prawnik z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i współpracownik Neural Rights Foundation z Nowego Jorku, szczegółowo omawia najważniejsze elementy nowej unijnej regulacji.„AI Act nie reguluje kwestii związanych z prowadzeniem badań naukowych, a także są wyłączenia związane z obronnością i bezpieczeństwem narodowym. Natomiast we wszystkich innych obszarach, jeżeli będziemy stykali się z systemem sztucznej inteligencji, to możemy być pewni, że powinien być on zgodny właśnie z AI Actem” – wyjaśnia dr Szoszkiewicz.Rozmawiamy również o tym, co prawnicy właściwie nazywają sztuczną inteligencję. Bo, jak podkreśla nasz gość, definicje intuicyjne zwykle są zbyt ogólne.„Dziś ta inteligencja, którą nazywamy sztuczną, odnosimy do programów komputerowych wykonujących zadania, z którymi zwykle utożsamialiśmy ludzką inteligencję: uczenie się, rozpoznawanie wzorców, podejmowanie decyzji czy tworzenie treści. Ale prawnicy potrzebują definicji precyzyjnych, takich, które pozwalają zrozumieć, gdzie AI się zaczyna, a gdzie się kończy. Unia Europejska to zaproponowała.”Dlaczego UE tak mocno chce regulować AI? Chodzi o bezpieczeństwo, ale też o stworzenie ram, które będą sprzyjać rozwojowi rynku. „Jedną z ról prawodawstwa unijnego jest tworzenie przestrzeni pewności prawa. Jeśli definiujemy, co można, a czego nie można, to wiadomo, w jakich obszarach stymulujemy rozwój systemów AI, a gdzie je zakazujemy. Z perspektywy biznesu to jasny sygnał, że można inwestować i rozwijać technologie zgodne z prawem.” – wyjaśnia dr Szoszkiewicz.Dr Szoszkiewicz porównuje AI Act do przepisów, które zmieniły funkcjonowanie danych osobowych w UE: „AI Act można porównać do RODO. Reguluje zarówno wprowadzenie na rynek i obecność systemów AI, jak i ich wykorzystywanie przez prywatne firmy i administrację publiczną.”W odcinku omawiamy także konkretne zakazy. „Zakazane będzie coś, co nazywamy scoringiem społecznym, czyli system przyznawania obywatelom punktów za ‘właściwe’ zachowanie, znany z Chin. W Unii Europejskiej takie praktyki nie będą mogły mieć miejsca.”Z podcastu dowiecie się również:jak AI Act będzie regulował funkcjonowanie chatbotów i systemów generatywnych,jakie standardy i obowiązki będą dotyczyć twórców i użytkowników systemów wysokiego ryzyka,kiedy UE może zakazać stosowania systemów ingerujących w emocje lub zachowania użytkowników,jakie ograniczenia obejmą cyfryzację administracji publicznej, w tym użycie AI w sądownictwie,Podsumowujemy, jak nowe unijne prawo ukształtuje rozwój i używanie AI w Europie. Odpowiadamy też na pytanie, w w jakich sytuacjach będziemy mogli mieć pewność, że systemy, z którymi wchodzimy w interakcję, spełniają standardy bezpieczeństwa i przejrzystości.

Polska awansuje w globalnych rankingach praworządności, choć krajowe reformy idą powoli. W podcaście „Drugi Rzut Oka” analizujemy europejski kontekst, oceny Komisji Europejskiej oraz wyzwania naprawy instytucji w warunkach polaryzacji.W podcaście Drugi Rzut Oka rozmawiamy o złożonej i dynamicznej mapie europejskiej praworządności oraz o tym, jak zmienia się pozycja Polski na jej tle.Punktem wyjścia są zmiany w międzynarodowych rankingach, które oceniają jakość rządów prawa – od zestawień unijnych po globalny World Justice Project Rule of Law Index. W najnowszej edycji tego rankingu Polska awansowała na 32. miejsce spośród 142 państw i odnotowała największy wzrost wśród państw europejskich. Jednocześnie z perspektywy krajowej często można odnieść wrażenie, że proces przywracania praworządności postępuje wolno i jest wyrywkowy. Skąd ta rozbieżność w ocenach?O tym wszystkim rozmawiamy z Jakubem Jaraczewskim, koordynatorem ds. badań w berlińskiej organizacji Democracy Reporting International.Nasz rozmówca wyjaśnia, dlaczego poprawa pozycji Polski to w dużej mierze efekt pogarszającej się sytuacji w innych państwach regionu – na Węgrzech pod rządami Viktora Orbána, na Słowacji pod rządami Roberta Fico, a wkrótce pewnie także w Czechach, gdzie nowa koalicja ANO Andreja Babiša, Partii Miłośników Samochodów oraz skrajnie prawicowej OSPD może oznaczać poważne wyzwania dla praworządności i praw człowieka.Omawiamy również tegoroczny Raport Komisji Europejskiej o stanie praworządności, w którym Bruksela oceniła działania rządu Donalda Tuska jako umiarkowanie pozytywne – dostrzegając wolę zmian i pierwsze kroki naprawcze, ale podkreślając jednocześnie, że reformy są niepełne, a wiele kluczowych problemów pozostaje nierozwiązanych. Jaraczewski zwraca uwagę, że po akceptacji Krajowego Planu Odbudowy w 2024 roku Komisji trudniej jest formułować ostrzejsze oceny, które podważałyby wcześniejszą decyzję o odblokowaniu Polsce unijnych funduszy.W dalszej części rozmowy analizujemy:projekt ustawy dotyczącej statusu tzw. neo-sędziów, zaproponowany przez ministra Waldemara Żurka, oraz alternatywne warianty rozwiązań;wyzwania stojące przed naprawą ustroju w realiach skrajnej polaryzacji politycznej i kohabitacji rządu Donalda Tuska z prezydentem Karolem Nawrockim;cele obozu prawicy związane z pomysłami na nową konstytucję i model prezydencki;plany PiS dotyczące sądownictwa;potrzebę rozdzielenia funkcji ministra sprawiedliwości i prokuratora generalnego;rolę Trybunału Konstytucyjnego.

Według matek i prawniczek podejrzane są kobiety o wysokich zarobkach, wolnych zawodów, pracujące w NGO-sach, spółkach, zdalnie, chorujące, wykonujące pracę inną, niż wskazywałoby na to ich wykształcenie, pracujące zbyt długo i zbyt ciężko w ciąży…Dział reportażu OKO.press przedstawia audioreportaż na podstawie tekstu Adriany Hochmańskiej "Matko, udowodnij ZUS-owi, że nie jesteś oszustką". Realizacja i opracowanie muzyczne: Filip Przybylski i Longstreet Studio.

„My non stop gdzieś idziemy, maszerujemy. I to mocno nas różni od Polaków" – mówi Jakub Medek, autor książki o polskich mitach na temat Czech. Skąd wobec tego sukces ugrupowania Kierowcy dla Siebie i czy czeska polityka jest jak czeski film? A może to kolejny stereotyp?Zwycięzcy czeskich wyborów parlamentarnych Andrejowi Babišowi udało się stworzyć koalicję jego konserwatywnej ANO ze skrajnie prawicowymi ugrupowaniami Wolność i Demokracja Bezpośrednia oraz Kierowcy dla Siebie (ta ostatnia debiutuje na ławach poselskich jako nowy fenomen polityczny).Mój gość w podcaście Drugi Rzut OKA, Jakub Medek, dziennikarz radia TOK FM i autor podcastu o Czechach „Czechostacja", o Kierowcach, a zwłaszcza ich liderze Filipie Turku ma dużo do powiedzenia. Najpierw jednak porozmawialiśmy o: czeskich filmach i memach, czeskim morzu, którym powoli z Adriatyku robi się Bałtyk oraz o tym, dlaczego czeski nas śmieszy i dlaczego polski ich śmieszy.Medek jest autorem świeżo wydanej książki „Dobrý den. Chmiel, tożsamość i luz. Polskie mity o Czechach", więc od tych właśnie mitów i stereotypów zaczęliśmy.Mit pierwszy: wszyscy Czesi to ateiści. I natychmiast mój rozmówca prostuje: „Nie wierzą w instytucje religijne. A w co wierzą? Tomasz Halik, wybitny teolog, filozof, katolicki ksiądz, mówi, że Czesi wierzą w cosizm. Że coś jest, ale to jest za skomplikowane, nie będziemy się zastanawiać. Nie musimy tego ubierać w jakieś ramy, koloratki, przykazania".Jakub Medek tłumaczy, że to po części konsekwencja skomplikowanej historii religii w Czechach: husyckich buntów i narzuconej z zewnątrz habsburskiej katolickiej kontrreformacji. Wiara nigdy nie stała się tam, jak w Polsce, reprezentacją narodowej tożsamości.Przechodzimy do tematów „lżejszych„: niedawno została ukończona budowa trasy ekspresowej S3, która prowadzi od czeskiej granicy nad polskie morze. Czy to oznacza, że Czesi ruszą teraz hurmem nad Bałtyk? „Czeskie morze to zawsze był Adriatyk” – tłumaczy Medek. „Ale Chorwacja jest coraz droższa i jest tam coraz goręcej". Nie kryje jednak sceptycyzmu co do tezy, że dzięki przyjazdom nad Morze Bałtyckie Czesi poznają lepiej swoich sąsiadów, czyli nas. Może być bowiem tak, że nie za bardzo ich to interesuje, gdyż są dosyć wsobni.Mój rozmówca może sobie pozwolić na takie uwagi pod adresem Czechów, gdyż, jak sam o sobie mówi, jest „Czechem płacącym podatki w Polsce". Jego polska matka i czeski ojciec poznali się nie gdzie indziej niż... nad Bałtykiem.Rozmawiamy też o czeskich serialach, tych kultowych jak „Szpital na Peryferiach" i o tym, jak dziś zastąpiły je w imaginarium młodych Czechów np. memy. A potem nie było wyjścia, trzeba było przejść do tematów politycznych. Jeśli chcecie się dowiedzieć, jak rzeczniczka Kierowców zrobiła porządek z Posłem, Który Nie Szanuje Kobiet oraz co ma na sumieniu Filip Turek – zapraszamy do wysłuchania podcastu.

Po prawie dwóch latach rządów Koalicji 15 października podsumowujemy dokonania rządu w obszarze ochrony praw człowieka.Premier Donald Tusk chwali się, że Polska jest dwudziestą gospodarką świata, PKB rośnie, rząd utrzymał transfery społeczne, a nawet wprowadził nowe. Ale w obszarze praw człowieka, w tym osób najbardziej narażonych na wykluczenie, można było wprowadzić wiele zmian, w tym takich, które mogłyby uzyskać podpis prezydenta Andrzeja Dudy czy Karola Nawrockiego.„Do pozytywnych zmian należy zaliczyć rozszerzenie transferów socjalnych, takich jak renta wdowia, a także rozwinięcie programu mieszkaniowego. Obecny rząd – jako pierwszy w historii Polski – uznał, że prawa wynikające z Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych, obowiązującego od ponad 20 lat, mogą być egzekwowane przed sądami. Dotyczy to m.in. prawa do mieszkania czy prawa do ochrony zdrowia. Oczywiście wciąż pozostaje wiele do zrobienia” – mówi dr Adam Ploszka z Uniwersytetu Warszawskiego i Amnesty International.„Na przykład w obszarze praw osób w kryzysie bezdomności od lat pozostaje wiele nierozwiązanych problemów. W Polsce funkcjonuje system rodem ze średniowiecza – przypisanie do ziemi.Jeżeli ktoś doświadcza bezdomności, aby otrzymać pomoc, musi zgłosić się do gminy, w której miał ostatnie stałe zameldowanie.Kolejną kwestią jest potrzeba dekryminalizacji żebractwa. To niechlubne dziedzictwo PRL, kiedy walcząc z tzw. pasożytnictwem społecznym. mówiono, że trzeba ścigać ludzi, którzy, zamiast pracować, wyciągają rękę po chleb”."W debacie publicznej zawęża się przywracanie praworządności jedynie do odbudowy niezależności instytucji wymiaru sprawiedliwości. Taki sposób ujmowania tematu jest zrozumiały, bo ułatwia uporządkowanie procesu. Moim zdaniem jednak praworządność należy rozumieć szerzej— jako powrót do standardów ochrony praw człowieka, które w państwie demokratycznym powinny obowiązywać i realnie funkcjonować.Te standardy zostały naruszone przez osiem lat rządów Zjednoczonej Prawicy. Jaskrawym przykładem są tzw. zgromadzenia cykliczne — rozwiązanie, które w obecnych warunkach nie ma żadnego uzasadnienia, a mimo to wciąż obowiązuje w polskim systemie prawnym." — zauważa dr Ploszka.W podcaście usłyszycie również ocenę:zmian w programach społecznych, w szczególności tych wprowadzających ograniczenia dotyczące wyłącznie dzieci ukraińskich;sytuacji w obszarze praw reprodukcyjnych;praw osób LGBT+, w tym kwestii związków partnerskich;procesu reformy sądownictwa i prokuratury;ograniczeń wolności słowa;zmian w prawie medialnym;polityki migracyjnej.Rozmowę nagrano przed wypowiedzią Donalda Tuska, że pod pewnymi warunkami wypowiedzenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka może być „całkiem rozsądne”.