W cieniu gruźlicy i biedy. Medyczny dramat II Rzeczypospolitej. Dr Rafał Halik

Leszek Moczulski – zmarły w październiku 2024 r. – należał do barwnych postaci na scenie opozycji demokratycznej w okresie PRL. Pochodził z rodziny o tradycjach pepeesowskich i piłsudczykowskich. W młodości został członkiem Polskiej Partii Robotniczej, a następnie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, ale został z niej wykluczony za „odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne”. Ukończył prawo i historię na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie pracował jako dziennikarz w różnych tytułach prasowych. Miał bliskie kontakty ze środowiskiem akowskim. Działał w Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Razem z Andrzejem Czumą stał na jego czele jako rzecznik. Napisał wiele książek i tekstów, a wśród nich te najbardziej znane – „Wojna polska 1939” i „Rewolucja bez rewolucji”. Ta ostatnia pozycja wydana w drugim obiegu w 1979 r. przedstawiała drogę do odzyskania niepodległości bez użycia siły. Stała się nieoficjalnym programem Konfederacji Polski Niepodległej założonej 1 września 1979 r. Pierwszej partii o charakterze antykomunistycznym, którą utworzono w tej części Europy w okresie po stalinowskim. Za swoją działalność opozycyjną był represjonowany przez władze PRL. W więzieniu spędził kilka lat.Zapraszamy do wysłuchania i obejrzenia rozmowy z Krzysztofem Królem, politykiem, dziennikarzem, działaczem opozycji demokratycznej, prywatnie zięciem Leszka Moczulskiego.#historiabezkitu Zapraszamy do wsparcia naszej działalności poprzez serwisy: Patronite.pl/historiabezkitu.pl czyBuycoffee.to/historiabezkitu

Przedwojenny Wrocław był miastem typowo niemieckim. Niewielki odsetek jego mieszkańców stanowili Żydzi, Polacy, a także Czesi. Do czasu przejęcia władzy przez nazistów w latach trzydziestych Breslau bardzo podupadł. Niemcy z niego raczej wyjeżdżali na zachód w poszukiwaniu pracy i lepszych warunków życia. Później dzięki programom interwencyjnym i socjalnym zaczął lepiej prosperować. Od czasu wprowadzenia ustaw norymberskich ludność żydowską dotykały ograniczenia natury politycznej i ekonomicznej, z czasem coraz bardziej utrudniające codzienne funkcjonowanie. Ci, którzy mogli, wyjeżdżali w bardzo odległe miejsca takie jak Australia czy Szanghaj. Jednak po 1941 r. ucieczka była już niemożliwa. Z około piętnastotysięcznej społeczności żydowskiej Breslau wojnę przeżyli tylko nieliczni. Wybuch II wojny światowej niewiele zmienił w codziennym funkcjonowaniu mieszkańców Wrocławia. Dopiero w miarę przedłużania się wojny oni również zaczęli odczuwać skutki niedoborów i reglamentacji, ale aż do lutego 1945 r. -– poza nielicznymi nalotami amerykańskimi – nie toczyły się tu żadne działania wojenne.Zapraszamy do wysłuchania i obejrzenia rozmowy z dr Joanną Hytrek-Hryciuk, historyczką Wrocławia, autorką książki „Między prywatnym a publicznym. Życie codzienne we Wrocławiu w latach 1938–1944”.#historiabezkitu Zapraszamy do wsparcia naszej działalności poprzez serwisy: Patronite.pl/historiabezkitu.pl czyBuycoffee.to/historiabezkituZajrzyjcie również na naszą stronę internetową: https://historiabezkitu.pl

#historiabezkitu Zapraszamy do wsparcia naszej działalności poprzez serwisy: Patronite.pl/historiabezkitu.pl czyBuycoffee.to/historiabezkituZajrzyjcie również na naszą stronę internetową: https://historiabezkitu.pl

Województwo poleskie – najmniej zurbanizowana i najsłabiej zaludniona jednostka administracyjna w II RP – zostało utworzone w lutym 1921 r., jeszcze przed zakończeniem wojny polsko-bolszewickiej. Sytuacja narodowościowa na Polesiu była wyjątkowo złożona. Obok siebie, nie bez wzajemnych uprzedzeń i konfliktów, żyli Białorusini, Ukraińcy, Polacy, Żydzi, a także spora grupa określająca się mianem „tutejszych”. Ludność żydowska zamieszkiwała głównie poleskie miasta i miasteczka i stanowiła w nich 40–50 proc. ludności. Polacy skupiali się głównie na zachodzie i północnym wschodzie województwa, a społeczność ukraińska na południu. Administracja polska w latach trzydziestych prowadziła, na niespotykaną w innych terenach wschodnich, politykę polonizacyjną. Wybory z lat dwudziestych XX w. pokazały radykalno-lewicowe nastawienie prawosławnej i chłopskiej ludności województwa. W 1932 r. doszło na tym obszarze do największych quasi-partyzanckich wystąpień skierowanych przeciwko polskiej administracji. Podobnie we wrześniu 1939 r. miały tu miejsce jedne z najpoważniejszych i najbardziej brutalnych wystąpień antypolskich.Zapraszamy do wysłuchania i obejrzenia rozmowy z prof. Piotrem Cichorackim, historykiem z Uniwersytetu Wrocławskiego.#historiabezkitu Zapraszamy do wsparcia naszej działalności poprzez serwisy: Patronite.pl/historiabezkitu.pl czyBuycoffee.to/historiabezkituZajrzyjcie również na naszą stronę internetową: https://historiabezkitu.pl

Mimo niesprzyjających warunków w dwudziestoleciu międzywojennym, w Polsce dokonywał się powolny postęp w zakresie ochrony zdrowia. Dzięki szczepieniom w 1937 r. wyeliminowano ospę. Wprowadzono również szczepienia na gruźlicę i zredukowano znacznie zapadalność na choroby zakaźne. Wydłużyła się oczekiwana długości życia, czemu towarzyszyło zjawisko występowania chorób przewlekłych. Podwoiła się liczba praktykujących lekarzy, ale niewielu z nich pracowało na wsi. Wywodzili się oni głównie z wyższych warstw społecznych i nie rozumieli kodów kulturowych wiejskiej społeczności. Traktowali pracę na prowincji jako rodzaj zesłania. Na wysokim poziomie stała za to medycyna akademicka. System służby zdrowia spoczywał na barkach samorządów i opierał się na Powiatowych Kasach Chorych – ubezpieczenie społeczne obejmowało jednak tylko pracowników najemnych. Powołane po I wojnie światowej Ministerstwo Zdrowia Publicznego zlikwidowano w 1926 r., a całość dotychczasowych działań w zakresie ochrony zdrowia przeniesiono do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Walkę z chorobami prowadzono niekiedy metodami policyjnymi, które polegały na izolowaniu chorych w tzw. prewentoriach. Bardzo prężnie w tym czasie w II RP, jak i na świecie rozwijał się ruch eugeniczny.Zapraszamy do wysłuchania i obejrzenia rozmowy z dr. Rafałem Halikiem, z Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego.#historiabezkitu Zapraszamy do wsparcia naszej działalności poprzez serwisy: Patronite.pl/historiabezkitu.pl czyBuycoffee.to/historiabezkituZajrzyjcie również na naszą stronę internetową: https://historiabezkitu.pl

Po II wojnie światowej Rumunia znalazła się wśród państw bloku wschodniego. W przeciwieństwie do Polski nie doświadczyła ani ogromnych zniszczeń wojennych, ani jej elity bardzo nie ucierpiały. Słaba i nieliczna w dwudziestoleciu międzywojennym partia komunistyczna, w ciągu kilku lat znacznie rozbudowała swoje szeregi. Od 1944 do 1965 r. najważniejszą osobą w państwie był Gheorghe Gheorghiu-Dej. Do 1954 r. kierował on Rumuńską Partią Komunistyczną i odpowiadał za wdrażanie agresywnej nacjonalizacji i kolektywizacji, która pozbawiła ludzi własności prywatnej. Partia za jego rządów zagospodarowała państwo, a komuniści wyrośli na nową burżuazję. Polityka ekonomiczna wyniszczyła dotychczasową elitę, a w jej miejsce pojawiła się nowa ściśle powiązana z aparatem władzy. Securitate – rumuńska policja polityczna – znacznie przewyższała brutalnością i okrucieństwem polskie UB. Relacje z ZSRR przypominały system kolonialny. Od połowy lat pięćdziesiątych Rumunia zaczęła jednak emancypować się spod kurateli ZSRR. Prowadziła bardziej samodzielną politykę zagraniczną i gospodarczą. Jej terytorium w 1958 r. opuściły wojska radzieckie, a następnie doradcy sowieccy obecni we wszystkich ministerstwach. Po śmierci Gheorghiu-Dej’a w 1965 r., zastąpił go Nicolae Ceaușescu. Rumunia jako jedyne państwo bloku wschodniego w latach sześćdziesiątych nie zerwała kontaktów dyplomatycznych z Izraelem, ani nie uczestniczyła w inwazji na Czechosłowację.Zapraszamy do wysłuchania i obejrzenia rozmowy z dr. hab. Błażejem Brzostkiem, profesorem Uniwersytetu Warszawskiego.#historiabezkitu Zapraszamy do wsparcia naszej działalności poprzez serwisy: Patronite.pl/historiabezkitu.pl czyBuycoffee.to/historiabezkituZajrzyjcie również na naszą stronę internetową: https://historiabezkitu.pl

Jerzy Giedroyć urodził się na początku XX w. w Mińsku, pod zaborem rosyjskim, w rodzinie książęcej. Kształcił się w Moskwie, Mińsku, a następnie w Warszawie. W młodości związał się z takimi czasopismami jak „Myśl Mocarstwowa”, „Bunt Młodych” i „Polityka”. Ich tytuły odzwierciedlały jego aktualne poglądy i ich ewolucję. Przed II wojną światową pracował w kilku ministerstwach, a po jej wybuchu przedostał się do Rumunii. Później trafił do 2 Korpusu Polskiego, gdzie redagował pismo „Orzeł Biały”, skierowane do polskich żołnierzy dla pokrzepienia serc. Przede wszystkim jednak był znany jako założyciel w 1946 r. Instytutu Literackiego, w 1947 r. miesięcznika „Kultura”, a także „Zeszytów Historycznych” w 1962 r. W swojej francuskiej siedzibie Maisons-Laffite skupił grono znakomitych pisarzy i myślicieli, którzy dzielili się swoją wizją Polski i regionu środkowowschodniego. Instytut był symbolem niezależnej myśli i wyrastał poza tradycyjne rozumienie emigracji. Tworzyło go zaledwie kilka bliskich Giedroyciowi osób. Na łamach „Zeszytów Historycznych” wydawanych do 2010 r. toczyły się ważne dyskusje historyczne. Zostawił przesłanie, aby nie bać się podejmowania nawet najtrudniejszych tematów, ponieważ tylko w ten sposób można zerwać z upiorami przeszłości.Zapraszamy do wysłuchania i obejrzenia rozmowy z dr hab. Sławomirem Łukasiewiczem, profesorem Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.#historiabezkitu Zapraszamy do wsparcia naszej działalności poprzez serwisy: Patronite.pl/historiabezkitu.pl czyBuycoffee.to/historiabezkituZajrzyjcie również na naszą stronę internetową: https://historiabezkitu.pl

We wrześniu 1944 r. alianci rozpoczęli operację o kryptonimie „Market Garden”. Przeszła ona do historii jako największy desant wojsk spadochronowych w czasie II wojny światowej. Obok żołnierzy brytyjskich, amerykańskich i kanadyjskich brała w niej udział 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa dowodzona przez gen. Stanisława Sosabowskiego. Celem operacji było zajęcie Zagłębia Ruhry – zaplecza przemysłowego III Rzeszy, a w konsekwencji jak najszybsze zakończenie II wojny światowej. Cel strategiczny jednak nie został osiągnięty. Co prawda, opanowano dwa z trzech zakładanych mostów, wyzwolono niektóre holenderskie miasta, ale front się zatrzymał, a wojska alianckie poniosły straty na poziomie 60 proc. Przy planowaniu operacji nie doceniono woli oporu niemieckiego przeciwnika. Zawiodła organizacja. Desantowi nie sprzyjały warunki atmosferyczne. Niestety, w ogólnym rozrachunku II wojny światowej operację „Market Garden” należało zaliczyć w poczet niepowodzeń wojsk alianckich.Zapraszamy do wysłuchania i obejrzenia rozmowy z dr Janem Szkudlińskim, kierownikiem Działu Naukowego Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.#historiabezkitu Zapraszamy do wsparcia naszej działalności poprzez serwisy: Patronite.pl/historiabezkitu.pl czyBuycoffee.to/historiabezkituZajrzyjcie również na naszą stronę internetową: https://historiabezkitu.pl

Po II wojnie światowej Polsce nadano nowy kształt terytorialny. Utraciła ziemie na wschód od linii Curzona, a jako rekompensatę otrzymała tereny na północy i zachodzie, należące dotychczas do Niemiec. Decyzje w tej sprawie latem 1945 r. zapadły na konferencji w Poczdamie. Podjęli je przedstawiciele tzw. Wielkiej Trójki. Odnośnie do granicy zachodniej nie zdołano podpisać odrębnego traktatu pokojowego. Ziemie te jedynie oddano pod polską administrację. Przez lata nowym mieszkańcom towarzyszyło poczucie tymczasowości i niepewności, które odbijało się na substancji materialnej regionu.Na Dolny Śląsk przybywali mieszkańcy z ościennych województw, przesiedleńcy z tzw. Kresów Wschodnich, Ukraińcy i Łemkowie wysiedleni w ramach akcji „Wisła”. Tutaj skupiło się także osadnictwo Żydów ocalałych z Zagłady. Niemcy, którzy nie zdążyli się ewakuować przed nacierającą Armią Czerwoną, zostali przesiedleni w 1946 r. na podstawie postanowień konferencji poczdamskiej. Zasiedlanie regionu w większości odbywało się w warunkach chaosu i spontaniczności. Zdaniem rozmówczyni powstało tu wielkie laboratorium społeczne, w którym spotkali się ludzie z miejsc odległych od siebie nie tylko przestrzennie, ale i kulturowo, którzy w warunkach II RP nigdy nie mieliby szansy na kontakt.Zapraszamy do wysłuchania i obejrzenia rozmowy z prof. Małgorzatą Ruchniewicz historyczką z Uniwersytetu Wrocławskiego.#historiabezkitu Zapraszamy do wsparcia naszej działalności poprzez serwisy: Patronite.pl/historiabezkitu.pl czyBuycoffee.to/historiabezkituZajrzyjcie również na naszą stronę internetową: https://historiabezkitu.pl

Układ graniczny między PRL a RFN z grudnia 1970 r., wpłynął na ocieplenie relacji obu państw. Otworzył drogę do powstania w 1972 r., pod patronatem komisji UNESCO, Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej złożonej z geografów i historyków. W 2018 r. do tego grona dołączyli nauczyciele. Co dwa lata komisja organizowała konferencje naukowe. Ponadto wydawała zalecenia odnośnie do sposobu opisywania w podręcznikach stosunków polsko-niemieckich. W opinii prof. Roberta Traby, w okresie PRL, największe emocje wśród historyków wzbudzał temat przymusowych wysiedleń oraz Zakonu Krzyżackiego. W 2008 r. komisja rozpoczęła pracę nad wspólnym podręcznikiem do historii dla uczniów szkoły podstawowej. Pierwsza z czterech książek: „Europa. Nasza historia” ukazała się w 2016 r. Ostatnia – poświęcona historii najnowszej – Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne opublikowało w 2020 r., ale dopiero na początku 2024 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej dopuściło go do użytku szkolnego.Zapraszamy do wysłuchania i obejrzenia rozmowy z prof. Robertem Trabą, historykiem i politologiem z Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, w latach 2007–2020 współprzewodniczącym Wspólnej Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej.#historiabezkitu Zapraszamy do wsparcia naszej działalności poprzez serwisy: Patronite.pl/historiabezkitu.pl czyBuycoffee.to/historiabezkituZajrzyjcie również na naszą stronę internetową: https://historiabezkitu.pl