Gesprek met Paul van Bergen over de verduurzaming van gebouwen

Toren van Babel is een maandelijkse serie binnen de Architectenweb Podcast. Hierin praat architect Daan Roggeveen (MORE Architecture) met ontwerpers, ontwikkelaars en andere experts die allemaal hun eigen perspectief hebben op hoogbouw. Doel is het antwoord vinden op de vraag: hoe maak je nu een echt goed hoog gebouw? De gast deze maand is architect Fenna Haakma Wagenaar, hoofdontwerper bij de gemeente Amsterdam. In deze aflevering gaat Fenna in op woonkwaliteit in relatie tot de woningplattegrond. Maar we praten ook over haar jeugd in de Bijlmer; hoe het is om op te groeien in een hoog gebouw. Fenna vertelt over de invloed die dat had op haar latere werk als ontwerper en op haar afstudeerproject – dat inzette op het verder verdichten van de Bijlmermeer. Fenna werkte jarenlang als architect in Londen. We praten over haar rol in de Architecture and Urbanism Unit van de Greater London Authority daar, en over de London Housing Design Guide waar ze aan werkte. In deze Design Guide was de inzet om te komen tot breed gedragen kwaliteitsverbetering van de woningbouw. Ze vertelt over haar terugkomst naar Nederland en de stand van de woningbouw die ze aantrof. We hebben het over de relatie tussen stedenbouw en architectuur, en de rol van de building envelop. En we bespreken hoe je bij kleinere appartementen toch goede woningen kan maken, en hoe dat werkt in hoogbouw. Luisteren dus! Toren van Babel wordt mede mogelijk gemaakt door Stichting Hoogbouw. Idee & Presentatie: Daan Roggeveen (MORE Architecture) Productie & Techniek: Lieven Heeremans Muziek: Job Roggeveen Reacties: [email protected] 

Onlangs hebben Erik Moederscheim en Ruud Moonen, de oprichters van MoederscheimMoonen Architects, een tweede bureau gelanceerd dat zich richt op de initiatief- en conceptfase van projecten: Scope Spatial Strategy. Een gesprek met architect Erik Moederscheim over het hoe en waarom van dit nieuwe bureau en de eerste projecten waar het bureau aan gewerkt heeft.De ontwikkeling van een strategische visie voor een ensemble van vier hybride stadsblokken in Amsterdam Sloterdijk, ruimtelijke onderzoeken en visies voor de politie, een quick scan van winkelcentrum De Heuvel in Eindhoven en toetsing van de radicale visie van MVRDV daarvoor, een strategische visie voor verschillende zorglandgoederen van Ipse de Bruggen, een strategische visie voor CM.com Circuit Zandvoort… allemaal projecten waar Moederscheim met zijn team van Scope Spatial Strategy in de afgelopen jaren heeft uitgevoerd.In de podcast legt Moederscheim uit dat vanuit MoederscheimMoonen Architects al regelmatig dergelijke strategische visies ontwikkeld werden, en dat Moonen en hij deze activiteiten nu willen uitbouwen in dit nieuwe bureau. We moeten veel beter het grotere geheel in ogenschouw nemen, stelt hij, en daarbij nadrukkelijk ook voorbij het ruimtelijke domein alleen kijken: welke maatschappelijke ontwikkelingen zijn er, wat is de economische drager, welke partijen hebben hier belangen en welke kant wijzen die op… de blik op het grotere geheel moet daarbij gecombineerd worden met een blik op de lange termijn. Aan dergelijke strategische visievorming is steeds meer behoefte, ziet Moederscheim.Een belangrijk speerpunt van Scope Spatial Strategy is om visies te ontwikkelen die ruimte laten voor voortschrijdend inzicht. In de podcast komt Moederscheim daar een aantal keer op terug. Zo was de inzet in Sloterdijk om de bouwenveloppen voor de hybride stadsblokken niet te strak te maken, zodat er letterlijk bewegingsruimte blijft om gebouwen bijvoorbeeld een draagconstructie van hout te geven. Terwijl ze aan de visie voor Ipse de Bruggen werkten, merkte hij dat de manier waarop we tegen bestaande gebouwen aankijken aan het veranderen is. Slopen willen we eigenlijk niet meer. Visies moeten enerzijds helder de ruimtelijke en programmatische kwaliteit van plekken definiëren, maar anderzijds ook ruimte bieden om in de invulling daarvan in te spelen op de nieuwste inzichten.

Toren van Babel is een maandelijkse serie binnen de Architectenweb Podcast. Hierin praat architect Daan Roggeveen (MORE Architecture) met ontwerpers, ontwikkelaars en andere experts die allemaal hun eigen perspectief hebben op hoogbouw. Doel is het antwoord vinden op de vraag: hoe maak je nu een echt goed hoog gebouw? De gast deze maand is architect Christian Rapp, medeoprichter van bureau Rapp + Rapp, en stadsbouwmeester van Antwerpen.Christian vertelt over zijn studie in Berlijn, en over de kritische reconstructie van die stad onder leiding van Hans Stimmann. Hij legt uit hoe hij in de jaren tachtig in Nederland terecht is gekomen. Hij gaat in op zijn ervaringen bij Rem Koolhaas en Hans Kollhoff, en de verschillen én overeenkomsten tussen beide architecten. Hij vertelt over het werken aan woongebouw Piraeus, met Hans Kollhoff, en de start van Rapp + Rapp. Rapp + Rapp was in Den Haag verantwoordelijk voor het centrum van Ypenburg, maar ook voor woongebouw ‘De Kroon’. Christian vertelt over beide projecten, en wat de uitdagingen waren in het ontwerpproces. Hij vertelt over de inpassing van De Kroon in het stedenbouwkundig plan van Rob Krier (dat eerder al ter sprake kwam in de podcast met Jos Melchers), en over de slimme prefabricage van de gevel. Tenslotte spreken we over de rol van Christian als stadsbouwmeester in Antwerpen. Voor welke verdichtingsopgave staat Antwerpen, en hoe wordt er daar omgegaan met hoogbouw? Luisteren dus! Toren van Babel wordt mede mogelijk gemaakt door Stichting Hoogbouw. Idee & Presentatie: Daan Roggeveen (MORE Architecture) Productie & Techniek: Lieven Heeremans Muziek: Job Roggeveen Reacties: [email protected]

De duurzaamste gebouwen van de afgelopen decennia… bij een belangrijk deel daarvan was Paul van Bergen, bouwfysisch adviseur bij DGMR, betrokken. Het begon allemaal bij het meedenken over het ontwerp voor Villa VPRO en leidde tot betrokkenheid bij innovatieve projecten als het TNT Centre in Hoofddorp en Energy Academy Europe in Groningen. Momenteel is hij bijvoorbeeld betrokken bij de vernieuwing van De Nederlandsche Bank en de Tweede Kamer.Door het volume compact te houden, te organiseren rond een atrium, het echt te ontwerpen op de zon, het te voorzien van passieve en actieve zonwering… kunnen de installaties in een gebouw sterk verkleind worden. Maar door de hoge eisen die tegenwoordig aan het binnenklimaat gesteld worden, met minimale toegestane variaties in temperatuur, kunnen we niet meer zonder installaties, stelt Van Bergen in de podcast, ook al zou hij het zelf misschien ook liever anders zien. De opwarming van het klimaat zet het bouwfysisch ontwerp van gebouwen daarbij verder op scherp. Gebouwen zullen sterker dan voorheen ook actief gekoeld moeten kunnen worden, bijvoorbeeld via een WKO. Iets anders dan technische oplossingen ziet hij ook niet. Wat nu in utiliteitsbouw al veel toegepast wordt, zoals gebouwbeheersystemen met automatische zonwering, zal ook zijn weg vinden naar de woningbouw, voorspelt hij.Na 34 jaar als adviseur werkzaam te zijn geweest, waarbij hij de afgelopen 24 jaar ook een van de directeuren was van DGMR, heeft Paul van Bergen op 1 juli 2024 een stap teruggezet. Een goed moment om terug te kijken op hoe onze visie op duurzaamheid zich in de afgelopen decennia ontwikkeld heeft en hoe de verhouding tussen architecten en adviseurs is veranderd.Waar adviseurs voorheen gevraagd werden om te reageren op een ontwerp, worden ze tegenwoordig al van tevoren om input gevraagd, constateert Van Bergen. Het ontwerpproces is daarmee veel integraler geworden, de gebouwen ook steeds beter. Tussen al die adviseurs is de architect degene die alle kennis integreert, die er een ruimtelijk aantrekkelijk geheel van maakt. Architecten vervullen een cruciale rol en zouden zich wat hem betreft daarom ook wel wat minder bescheiden mogen opstellen. Zeker bij grote tenders ziet hij de architectonische kwaliteit steeds meer lijden onder de complexiteit van alle gestelde eisen. Pak de regie terug, moedigt hij architecten aan, en hervind de focus op de architectonische kwaliteit.We kunnen ons momenteel nauwelijks nog voorstellen dat er een tijd is geweest dat atria nog niet standaard in utiliteitsgebouwen werden opgenomen. In de opkomst van de toepassing van atria heeft Van Bergen een sleutelrol gespeeld. In de podcast vat hij de voordelen ervan samen en deelt hij tips hoe deze het beste toegepast dienen te worden.Enkele andere onderwerpen die in de podcast ook de revue passeren: de voordelen van de Well-certificering, de ontwikkeling van kennis binnen bureaus, hoe te strakke stedenbouwkundige kaders een goed bouwfysisch ontwerp ook in de weg kunnen zitten, de meerwaarde van geventileerde dubbele gevels, en de opkomst van carbon based design.

Toren van Babel is een maandelijkse serie binnen de Architectenweb Podcast. Hierin praat architect Daan Roggeveen (MORE Architecture) met ontwerpers, ontwikkelaars en andere experts die allemaal hun eigen perspectief hebben op hoogbouw. Doel is het antwoord vinden op de vraag: hoe maak je nu een echt goed hoog gebouw? De gast deze maand is Ronald Huikeshoven, directievoorzitter van gebiedsontwikkelaar AM.In de podcast vertelt Ronald over zijn geboorteplaats Amsterdam en hoe de stad dramatisch is veranderd de afgelopen decennia. Hij legt uit hoe hij vanuit zijn interesse voor renovatie eerst in de bouw en vervolgens in de projectontwikkeling terecht is gekomen. Ronald vertelt over zijn tijd als bestuurslid bij Stichting Hoogbouw en hoe de discussie over en het perspectief op hoogbouw het afgelopen decennium is veranderd.Ronald legt uit welke rol hoogbouw inneemt binnen de portefeuille van AM en vertelt hoe hoogbouw niet los te zien is van de gebiedsontwikkeling waarin deze gerealiseerd wordt. We bespreken hoe thema’s als wellbeing en social impact zich verhouden tot hoogbouw. We bespreken of wonen in hoogbouw eigenlijk wel betaalbaar is voor iedereen en we hebben het uiteraard over de haalbaarheid van hoogbouwprojecten. Luisteren dus!  Toren van Babel wordt mede mogelijk gemaakt door Stichting Hoogbouw. Idee & Presentatie: Daan Roggeveen (MORE Architecture) Productie & Techniek: Lieven Heeremans Muziek: Job Roggeveen Reacties: [email protected] 

Dit jaar viert EGM architecten haar 50-jarig bestaan. In deze podcast een gesprek met twee architecten en partners van het bureau, Willemineke Hammer en Roemer Pierik, over de geschiedenis van het bureau, over enkele actuele projecten, en over de toekomst.EGM architecten ontstond in 1974 als een fusie tussen de bureaus van Gerard Gerritse en van Wout Eijkelenboom en Bram Middelhoek. Het was een fusie tussen een bureau met een meer architectonische inslag en een bureau met een meer bouwtechnische inslag, vertelt Hammer in de podcast. Het brede bureau dat zo ontstond was bij uitstek toegerust om bijvoorbeeld academische ziekenhuizen te ontwerpen, waar het ook vrijwel direct aan kon werken.De breedte die destijds in het bureau ontstond – architectuur, projectmanagement, bouwtechniek – wordt nog altijd gekoesterd. Die breedte kan het nu bijvoorbeeld goed kwijt de total engineering opdrachte, die het bureau steeds vaker krijgt. Maar omdat opdrachten regelmatig ook beperkter zijn, stelt het bureau zijn bouwtechnische kennis en vaardigheden ook beschikbaar voor anderen, via powered by EGM. Zo heeft het bureau het ontwerp van MAD voor Fenix II helemaal uitgewerkt.In de podcast bespreken we het ontwerp van EGM architecten voor het nieuwe hoofdgebouw van het Radboudumc in Nijmegen: een gestapeld ziekenhuis waarin bezoekers en gebruikers zich via panoramaliften en ruime trappenhuizen door het gebouw bewegen. De verzamelde kennis rond healing environment is in het ziekenhuis op alle schaalniveaus uitgewerkt: van het uitzicht op het groen en de stad daarachter via de tekeningen van dieren uit de omgeving op de muren tot de activerende inrichting van de patiëntenkamers en de verdiepingen daaromheen.Zorg vormt nog altijd de helft van het portfolio van EGM architecten. Maar het bureau werkt dus ook aan heel veel andere opgaven. Zo werkt het momenteel aan de uitbreiding van Eindhoven Airport en heeft het in Rotterdam-Noord een woongebouw ontworpen dat een interessant perspectief biedt op de verdichting van negentiende-eeuwse buurten.Als het om de digitalisering van het architectenvak gaat, was EGM architecten er vroeg bij. Het bureau had al in 1975 een eerste computer, zo groot als een kamer, waarin de financiele administratie, projectkosten en urenadministratie werd geautomatiseerd. Momenteel experimenteert het bureau volop met parametrische ontwerpen en generative design, wat toch ook aan AI grenst. Het bureau was er ook al vroeg bij als het om de integratie van VR in ontwerpproecessen gaat. Dat gebruikt het bureau nog steeds. Maar het bureau merkt dat het dat niet altijd in hoeft te zetten. In een vergadering op een groot scherm met elkaar door een real-time gerenderd project bewegen is vaak voldoende. Dan ziet iedereen aan tafel waar het om gaat.Al die techniek maakt heel veel mogelijk, maar levert nog geen compleet ontwerp op. Daarvoor is ook vormgeving nodig, architectonische vormgeving, die inspeelt op de menselijke beleving van het gebouw.

Toren van Babel is een maandelijkse serie binnen de Architectenweb Podcast. Hierin praat architect Daan Roggeveen (MORE Architecture) met ontwerpers, ontwikkelaars en andere experts die allemaal hun eigen perspectief hebben op hoogbouw. Doel is het antwoord vinden op de vraag: hoe maak je nu een echt goed hoog gebouw? De gast deze maand is Francine Houben, founding partner en creative director van Mecanoo.Francine vertelt over de start van Mecanoo begin jaren tachtig met de winst van de competitie voor het Kruisplein in Rotterdam – een plan waarmee ingezet werd op een diversiteit aan woningtypen. In 1989 volgde een plan voor de eerste woontoren van het bureau: de Hillekop in Rotterdam Zuid, met een waaiervormige plattegrond geïnspireerd door Aalto’s Neue Vahr. Francine gaat vervolgens in op de eerste plannen voor de Wilhelminapier in Rotterdam en over het ontstaan van woontoren Montevideo. Ze vertelt over de inspiratiereis naar de Verenigde Staten met de opdrachtgevers en welke ideeën de groep mee terug naar Nederland nam.Ze pleit voor goede sociale woningbouw en hoe die volgens haar ook in hoogbouw een plek kan krijgen. Met haar bureau realiseerde ze onlangs in Kaohsiung, Taiwan, een torencomplex met sociale woningbouw waarin de bewoners een heel aantal ruimtes binnen en buiten met elkaar delen.Francine vertelt ook over de vernieuwing van De Nederlandsche Bank in Amsterdam en de uitdagingen die daarbij komen kijken. Tenslotte hebben we het over poetry: een onderwerp dat in het nieuwe boek van Mecanoo People Place Purpose Poetry nadrukkelijk aan de orde komt.Toren van Babel wordt mede mogelijk gemaakt door Stichting Hoogbouw. Idee & Presentatie: Daan Roggeveen (MORE Architecture) Productie & Techniek: Lieven Heeremans Muziek: Job Roggeveen Reacties: [email protected] foto's bij de podcast tonen de hoogbouw met sociale woningbouw die Mecanoo in Taiwan heeft ontworpen. De foto's zijn gemaakt door architectuurfotograaf Ethan Lee.

Een duinlandschap bovenop een dak in Amsterdam, een buitenplaats aan de rand van de Veluwe, een herontwikkeld landgoed in Arnhem en twee nieuwe eilanden in de uiterwaarden van de Rijn… landschapsarchitect Harro de Jong werkt met zijn Buro Harro aan een grote diversiteit aan opgaven. Het gaat wel steeds om het delen van het landschap door een groep bewoners of gebruikers en om het ontwerp van een écht landschap: een stuk boslandschap, een stuk duinlandschap, een stuk heidelandschap, enzovoorts. Als Harro dan ziet dat mensen in een van de door hem en zijn team ontworpen landschappen gaan zitten en zich ontspannen, of teruggeven dat het voelt alsof ze permanent op vakantie zijn… daar doet hij het voor!Zijn ultieme doel omschrijft hij als een echt landschap met wat lekkers erin. Dat lekkers kan dan de vorm hebben van kunst of architectuur. In het tijdelijke Bartokpark tegenover cultuurverzamelgebouw Rozet in Arnhem werd een stuk heidelandschap uit de Veluwe gecombineerd met een enorm beeld van een liggend aardvarken. Zoiets dus. Op Buitenplaats Koningsweg, aan de rand van de Veluwe, zijn tien architectonische buitenhuisjes gerealiseerd die zich verstoppen in het bos: verdiept in de grond, vermomd als iets anders, of opgetild tussen de boomkruinen. Zoiets dus ook.Samen met kunstenaar Hans Jungerius stond Harro aan de basis van de ontwikkeling van Buitenplaats Koningsweg. Het oude kazerneterrein net ten noorden van Arnhem is in de afgelopen vijftien jaar omgevormd tot een culturele enclave / landschappelijke woonbuurt / architectonisch vakantiepark. Alle hekken rond de buitenplaats zijn weg, er is een openbaar landschap ontstaan – precies wat de initiatiefnemers voor ogen hadden.In de TV-serie Van Bunker tot Buitenhuis worden de verschillende lagen van de buitenplaats besproken: de geschiedenis als Nazi-vliegveld, de verschillende kunstzinnige gebruikers nu, het ontwerp en de bouw van de buitenhuisjes, het landschap van de Veluwe, enzovoorts. Een aanrader. Buitenplaats Koningsweg is ontwikkeld door Kondor Wessels Projecten. Voor het masterplan ervan heeft Buro Harro samengewerkt met MVRDV, dat ook 21 woningen bij de entree van de buitenplaats heeft ontworpen.De meeste mensen willen helemaal geen eigen tuin, stelt Harro in de podcast: ze willen ruimte en uitzicht. In plaats van eigen tuinen te realiseren, is het wat hem betreft veel interessanter om een stuk landschap met elkaar te delen. Dan kun je het beheer ervan uitbesteden. Bovendien kun je met elkaar ook al snel wat extra’s doen. Het stukje duinlandschap dat hij bovenop een woongebouw aan de Groenmarkt in Amsterdam ontwierp, is voorzien van een gezamenlijk zwembad. Voor het herontwikkelde Landgoed Klingelbeek geldt hetzelfde, dat heeft een natuurzwembad op de oever van de Rijn. Als je de kosten daarvan met vijftig huishoudens deelt, zoals bij Landgoed Klingelbeek het geval is, is zoiets al snel haalbaar.Als je dan aan een echt landschap woont of werkt, dan wil je dat landschap ook tot de gevel laten komen. Dat vraagt om een architectuur die helder omkadert is. Bij de gebouwen op Landgoed Klingelbeek vallen de buitenruimtes en balkons binnen de architectonische volumes. Dat werkt daar heel goed. Op Buitenplaats Koningsweg is bij de buitenhuisjes voor eenzelfde harde omkadering gekozen, maar is bij de permanente woningen ingezet op helder begrensde terrassen. Dat werkt in die context ook goed.Aan het eind van de podcast gaat het gesprek ook nog over Meinerswijk in Arnhem. In de uiterwaarden van de Rijn worden daar nu twee eilanden gerealiseerd waar 400 woningen op worden gebouwd. Ook aan deze ontwikkeling stond Harro weer aan de basis. In samenwerking met opnieuw Kondor Wessels worden hier op de eilanden verschillende buurten gerealiseerd.

Toren van Babel is een maandelijkse serie binnen de Architectenweb Podcast. Hierin praat architect Daan Roggeveen (MORE Architecture) met ontwerpers, ontwikkelaars en andere experts die allemaal hun eigen perspectief hebben op hoogbouw. Doel is het antwoord vinden op de vraag: hoe maak je nu een echt goed hoog gebouw? De gast deze maand is Jos Melchers, directeur gebiedsontwikkeling bij de gemeente Rotterdam en bestuurslid van Stichting Hoogbouw. Voordat hij bij de gemeente Rotterdam aan de slag ging, werkte Jos jarenlang bij ontwikkelaar MAB aan binnenstedelijke ontwikkelingsprojecten. We praten onder meer over de ontwikkeling van De Resident en het Wijnhavenkwartier in Den Haag. We bespreken de opzet van het stedenbouwkundige plan door Rob Krier en hebben het over het perspectief van de gebruiker in dit soort ontwikkelingen. En we praten over de verdichting van de Wilhelminapier in Rotterdam, en specifiek het gebouw De Rotterdam dat Jos vanuit MAB ontwikkelde. Hij vertelt over het ontstaan van het concept voor De Rotterdam, de samenwerking met OMA en over de lange ontwikkeltijd van dit zeer grote en complexe gebouw. Maar ook over de lessen die er uit de ontwikkeling van dit gebouw getrokken kunnen worden.En uiteraard kijken we vanuit Jos’ huidige functie in Rotterdam naar de ambities van de stad. We hebben het over de betekenis van ‘goede groei’ en over de verdichtingsopgave in de stad. En over de rol die hoogbouw daarin speelt. Luisteren dus! Toren van Babel wordt mede mogelijk gemaakt door Stichting Hoogbouw. Idee & Presentatie: Daan Roggeveen (MORE Architecture) Productie & Techniek:  Lieven Heeremans Muziek: Job Roggeveen Reacties: [email protected] foto bij de podcast is gemaakt door Guido Pijper.

Onlangs maakte architect Felix Claus bekend dat hij afscheid heeft genomen van het architectenvak. In een gesprek blikken we terug op zijn werk, van de start van Claus en Kaan Architecten, via de productieve jaren negentig en jaren nul, en de splitsing van het bureau, tot de focus op integrale, complexe projecten in de afgelopen periode.Het werk van Felix Claus is zo veelzijdig en omvangrijk dat het onmogelijk is om het in een gesprek van een uur volledig te bespreken. Daarom beperken we ons tot een aantal aspecten ervan en een selectie van projecten.We spreken over zijn leermeester Rudy Uytenhaak, over de samenwerkingen met eerst Kees Kaan en later Dick van Wageningen, over zijn manier van ontwerpen, hoe je je binnen de Nederlandse context bij ieder project maar één ding kunt doen en over het lesgeven aan bijvoorbeeld de ETH Zürich.In het gesprek gaan we op een drietal projecten nader in. De eerste is het kerkje dat Claus heeft ontworpen aan een dijkweggetje vlakbij Schiphol, in Rijsenhout. Het is kerkje dat volledig opgetrokken is uit in het werk gestort beton, met een elegante kerktoren en sculpturale spuwers. Vanwege een uitbreiding van Schiphol moest er een nieuw kerkgebouw komen. Doordat Schiphol Real Estate de opdrachtgever was, had Claus grote vrijheid om er een bijzonder gebouw van te maken.Op IJburg heeft Claus een kantoorgebouw ontworpen met extra grote verdiepingshoogte, een riant trappenhuis en XXXL-ramen gevat in de grootste prefab betonnen kaders die over de weg vervoerd konden worden. Met extra diepe negges in die betonnen kaders om het echt goed te krijgen. Het gebouw was bedoeld als huisvesting van de Amsterdamse vestiging van Claus en Kaan Architecten, maar kon dankzij zijn opzet als multi-tenant gebouw tijdens de kredietcrisis eenvoudig per verdieping aan andere bedrijven verhuurd worden. De bovenste verdieping is op een gegeven moment omgevormd tot appartement voor Claus zelf, de podcast hebben we er opgenomen.We spreken tenslotte ook over het ontwerp voor de nieuwe huisvesting voor het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) op Utrecht Science Park, wat nu bijna af is. Het is een enorm gebouw, meer dan 70.000 vierkante meter groot, waarvan een derde ingericht is als laboratorium. Een gebouwhoog atrium dat aftakkingen heeft naar de verschillende gevels verbindt alles en iedereen met elkaar.Claus woont afwisselend in Amsterdam, Parijs en Tokyo. Aan het eind van de podcast spreken we over zijn liefde voor die laatste twee steden. In Tokyo heeft hij met zijn vrouw ook een woning ontworpen – niet in beton maar volledig in staal.Een bloemlezing van Felix’ werk is te vinden op zijn eigen website: felixclaus.comTC heeft een goed boek gemaakt over zijn werk, dat is een aanrader.De bij de podcast gebruikte foto van het door Claus ontworpen kantoor op IJburg is gemaakt door fotograaf Christian Richters.