#29 O Tradycji, cz. 1 (Kempa & Słomka)

Informacje o podkaście, odcinkach i autorach: https://teologiazkatowic.pl W tym odcinku wchodzimy w temat teologii religii, szukając punktów styku między teologiczną refleksją a współczesnym religioznawstwem i antropologią. Z siostrą Terezą Huspekovą rozmawiamy o zjawisku religijności człowieka, o „miękkich" granicach między religią a „nie-religią" oraz o tym, jak chrześcijaństwo może wejść w dialog z innymi religiami, nie tracąc swojej tożsamości. Podejmujemy refleksję nad koncepcjami Bensona Salera, Justina Barretta, Karla Rahnera, Oliviera Clémenta czy Raimona Panikkara. Mówimy o naturalnym wymiarze religii w perspektywie ewolucji, o strukturach rytuału, o wpływie kognitywistyki na rozumienie wiary i o tym, co znaczy, że liturgia zakorzeniona jest w ludzkiej cielesności. Pytamy też, co to znaczy, że Kościół jest sakramentem zbawienia oraz o odniesieniu takiego określenia Kościoła do tych, którzy Chrystusa nie znają wprost. To rozmowa o Kościele jako miejscu świadomości daru – ale nie jako granicy działania Boga.   Propozycję literatury:  Justin Barrett., Cognitive Science, Religion, and Theology: From Human Minds to Divine Minds, Templeton Press, West Conshohocken (PA) 2011. Olivier Clément, Wierność bez nadziei, Znak nr 552 (5) 2001, s. 38-47. Tereza Huspekova, Teologia w kontekście antropologii religii. Dialog z myślą Bensona Salera, Scriptum, Kraków 2022. Hans Küng, „The World's Religions in God's Plan of Salvation", [w:]Joseph Neuner (red.), Christian Revelation and the World Religions, Burns and Oates, London, 1967. Henri de Lubac, O naturze i łasce, Znak, Kraków 1986. Giovanni Odasso, Biblia i religie: Biblijne perspektywy teologii religii, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005. Raimon Panikkar – "metafora okna": https://www.youtube.com/watch?v=iNlKDGKhofw  Raimon Panikkar, The Intrareligious Dialogue, Paulist Press, New York 1978. Karl Rahner, „Historia zbawienia i historia objawienia" (rozdz. V), [w:] Karl Rahner, Podstawowy wykład wiary, PAX, Warszawa 1987: 119-147. Karl Rahner, O możliwości wiary dzisiaj, Znak, Kraków 1983. Benson Saler, Conceptualizing Religion: Immanent Anthropologists, Transcendent Natives, and Unbounded Categories, Brill, Leiden / New York 1993. Benson Saler, Towards a Realistic and Relevant „Science of Religion", „Method & Theory in the Study of Religion" 2004, t. 16, nr 3: 205-233. Benson Saler, „Religio" and the Definition of Religion, „Cultural Anthropology" 1987, t. 2, nr 3: 395-399.

Informacje o podkaście, odcinkach i autorach: https://teologiazkatowic.pl Naszą rozmowę rozpoczynamy od przywołania tytułu wydanego w 2015 roku dzieła Waltera Kaspera: „Evangelium und Dogma: Grundlegung der Dogmatik”. Tytułowy „dogmat” wyprowadził nas ku historii rodzenia się autorytetu Kościoła, najpierw jako rozstrzygającego dylematy interpretacji Pisma Świętego, a potem także jako autorytetu czuwającego nad rozwojem doktryny. Przyglądamy się pierwszym synodom, soborowi nicejskiemu, Leonowi Wielkiemu. To właśnie Leon Wieki umocnił rolę Rzymu jako autorytetu doktrynalnego. Potem pokazujemy znacznie dla rozwoju świadomości doktrynalnej Kościoła sporu o koncyliaryzm i soboru trydenckiego oraz nowożytnemu rozwojowi dogmatycznej świadomości Kościoła i współczesnemu funkcjonowaniu magisterium Kościoła.  Na zakończenie naszej rozmowy próbujemy odpowiedzieć na pytanie: czy dzisiaj powinniśmy głosić kazania dogmatyczne?  

Informacje o podkaście, odcinkach i autorach: https://teologiazkatowic.pl  W tym odcinku podcastu „Teologia z Katowic” pochylamy się nad myślą św. Anzelma z Canterbury, koncentrując się na jego słynnym dziele Cur Deus Homo. Przyglądamy się zatem próbie racjonalnego wyjaśnienia tajemnicy Wcielenia – bez odwoływania się do objawienia czy autorytetu Pisma Świętego, a jedynie w oparciu o sam rozum (sola ratione). Analizujemy strukturę argumentacji Anzelma, ze szczególnym uwzględnieniem jego koncepcji zadośćuczynienia oraz jej zakorzenienia w rozumieniu porządku stworzenia i sprawiedliwości. Omawiamy także wpływ kontekstu kulturowego i prawnego – zwłaszcza feudalnego porządku społecznego – na jego sposób myślenia. Zwracamy uwagę na nieobecność w Cur Deus Homo odniesień do Zmartwychwstania i zastanawiamy się nad możliwymi powodami tej decyzji metodologicznej. W kolejnej części odcinka przyglądamy się recepcji myśli Anzelma w tradycji teologicznej i liturgicznej. Pokazujemy, jak jego koncepcja zadośćuczynienia została z czasem połączona z innymi modelami soteriologicznymi – takimi jak ofiara czy zastępstwo – co doprowadziło do powstania znanych dziś pojęć funkcjonujących w kaznodziejstwie i pobożności ludowej. Rozróżniamy poszczególne elementy tych ujęć oraz wskazujemy trudności, które mogą pojawić się przy ich nieprecyzyjnym łączeniu. Na koniec przedstawiamy główne założenia racjonalnej soteriologii Anzelma i zastanawiamy się nad ich wpływem na późniejsze wieki. Wskazujemy na przekształcenie myślenia metafizycznego w kierunku języka bardziej prawnego i emocjonalnego. Poruszamy także temat roli kulturowych uwarunkowań w utrwalaniu określonych schematów myślenia o zbawieniu – oraz ich obecności we współczesnej praktyce duszpasterskiej. Literatura pogłębiająca, do której się odnosimy:  B. Sesboue, Jezus Chrystus jedyny Pośrednik. Rzecz o odkupieniu i zbawieniu. Tom 1, tłum. A. Kuryś, Wydawnictwo “W drodze”, Poznań 2015. J. Kampa, Metafizyczne podstawy "Cur Deus homo", “Teologia w Polsce” 4,2 (2010) 305-315. Dostępne: https://czasopisma.kul.pl/index.php/twp/article/view/8419 ]. J. Kempa, Konieczność zbawienia. Antropologiczne założenia soteriologii Anzelma z Canterbury, Wydawnictwo KSJ, Katowice 2009.

Informacje o podkaście, odcinkach i autorach: https://teologiazkatowic.pl  Kontynuujemy naszą rozmowę o Tradycji (zob. #29). Pierwszą część zakończyliśmy omówieniem wypowiedzi Soboru Trydenckiego o tradycjach spisanych i niespisanych. Tę część rozpoczynamy od stwierdzenia z Dei Verbum 10: „Święta Tradycja i Pismo Święte stanowią jeden święty depozyt słowa Bożego powierzony Kościołowi.”  Najpierw rozmawiamy o treściach składających się na Tradycję: pokazujemy, że nie da się utworzyć katalogu tych treści i choć mają różną wagę, nie zawsze łatwo jest ich wagę ocenić i porównać. Potem zastanawiamy się nad naturą przekazywania, czyli samym życiem Tradycji. Istotą tego przekazu jest wiara przeżywana i przekazywana. Podejmujemy też wątek kultury, która jest istotnym elementem owego przekazu Tradycji. Na końcu analizujemy trzy metafory Tradycji: żywy organizm (wprowadził w piątym wieku Wincenty z Lerynu), rzeka, pamięć Kościoła (te dwie wprowadził Franciszek). Przyznajemy, że nie podjęliśmy wszystkich pytań, jakie postawiliśmy i pozostawiliśmy bez odpowiedzi w pierwszej części. Przede wszystkim: nie omówiliśmy kwestii relacji Pisma Świętego i Tradycji. W trakcie rozmowy pada stwierdzenie, że wzmianka o tradycjach spisanych i niespisanych pojawiła się już w listach św. Pawła. Chodzi o ten tekst:  „Przeto, bracia, stójcie niewzruszenie i trzymajcie się tradycji, o których zostaliście pouczeni bądź żywym słowem, bądź za pośrednictwem naszego listu” (2 Tes 2, 15) 

Informacje o podkaście, odcinkach i autorach: https://teologiazkatowic.pl  Tym razem gościem naszego podkastu jest ks. dr Matteo Campagnaro, rektor seminarium Redemptoris Mater w Warszawie oraz znawca teologii południowoamerykańskiej. Rozmawiamy o teologii wyzwolenia oraz o teologii Jorge Bergoglio. Teologia wyzwolenia jest mocno zakorzeniona w historii ostatnich pięciuset lat Ameryki Łacińskiej: to były wieki najpierw kolonizacji hiszpańskiej i portugalskiej, a potem amerykańskiej dominacji ekonomicznej i rażącej niesprawiedliwości społecznej. A więc w głoszeniu Ewangelii nie można było mówić o zbawieniu nie odnosząc się do tej trwającej od pokoleń sytuacji.  Matteo Campagnaro przedstawia różne nurty teologii wyzwolenia i wybrane epizody z działalności Jorge Bergoglio. Jako rektor seminarium i prowincjał dystansował się on od nurtów sięgających do myśli marksistowskiej. Natomiast utożsamiał się z teologią ludu, która jest nurtem teologii wyzwolenia kładącym nacisk na kulturę i podkreślającym niewystarczalność wyzwolenia ekonomicznego.  Ta rozmowa pokazuje, że teologia Franciszka jest kontynuacją i rozwinięciem teologii południowoamerykańskiej, którą wcześniej przez dziesiątki lat aktywnie współtworzył. 

Informacje o podkaście, odcinkach i autorach: https://teologiazkatowic.pl  W tym odcinku rozmawiamy o miejscu teologii w uniwersytecie i o tym, jak humanistyka odnajduje się we współczesnym świecie nauki. Naszym gościem jest prof. Ryszard Koziołek, rektor Uniwersytetu Śląskiego, który dzieli się refleksją nad tym, czym dziś jest praca akademicka, jak zmieniają ją realia instytucjonalne i jakie znaczenie ma jeszcze rozmowa o sensie, także w kontekście życia uniwersytetu. Wspólnie zastanawiacie się, czy nie zagubiliśmy po drodze zdolności do stawiania istotnych, choć może niepraktycznych pytań. Teologia – jako dziedzina wpisana w humanistyczny nurt – pojawia się w tej rozmowie jako punkt styku różnych języków i porządków myślenia. Czy nadal potrafi być partnerem w szerszej refleksji akademickiej? A może właśnie ona może wydobyć z ukrycia pytania, które w innych przestrzeniach zamilkły? To spokojna, uważna rozmowa o sensie, o rzemiośle nauczyciela akademickiego i o tym, co dziś znaczy prowadzenie myślenia – niekoniecznie w rytmie fabryki. 

Informacje o podkaście, odcinkach i autorach: https://teologiazkatowic.pl  Tematem naszej kolejnej rozmowy jest natchnienie Pisma Świętego, a dokładniej: katolicka doktryna o natchnieniu Pisma. Najpierw przypominamy historię powstawania kanonu Pisma i rozwoju teologii natchnienia w pierwszych wiekach Kościoła. Potem omawiamy przemiany w podejściu do tekstu Pisma, jakie dokonywały się od początku oświecenia. Oświeceniowy racjonalizm potraktował tekst Pisma wewnątrz swojego paradygmatu i wskazywał sprzeczności między tekstem Pisma a wiedzą naukową. Kulminacją tego procesu było zderzenie teorii ewolucji z opisem stworzenia w Rdz 1. W tym samym czasie rozwijała się krytyka historyczna i literacka, która przeprowadziła proces „wiwisekcji” tekstu Pisma. W tym nurcie jedną z ważniejszych postaci był R. Bultmann i jego postulat demitologizacji Ewangelii. Katolicyzm przez długi czas odpowiadał na te przemiany usztywnieniem swojego stanowiska. Zmiany zaczęły się pod koniec dziewiętnastego wieku. To dzięki nim na Soborze można było sformułować naukę o natchnieniu Pisma zachowującą fundament wiary i pozwalającą na stosowanie w studiach biblijnych wszystkich dostępnych metod historycznych, krytycznych, językoznawczych… Drugą część rozmowy poświęcamy komentowaniu tekstów Dei Verbum o natchnieniu Pisma: staramy się pokazać, w jaki sposób przezwyciężają one narosłe trudności w pogodzeniu tradycyjnej wiary w natchnienie Pisma z rozwojem nowożytnej wiedzy. Zobacz: Dei Verbum 11-13 https://biblia.wiara.pl/doc/423157.DEI-VERBUM  

Informacje o podkaście, odcinkach i autorach: https://teologiazkatowic.pl  W tym odcinku mierzymy się z tematem Eucharystii z perspektywy ekumenicznej – rozmawiamy o tym, dlaczego dla katolików i luteran jest ona tak istotna oraz jak różnie bywa rozumiana. Prześledziliśmy historyczny spór między Lutrem a Zwinglim i przyglądamy się stanowisku Kalwina. Zastanawiamy się, jak kwestie metafizyki i języka filozoficznego wpłynęły na ukształtowanie się rozbieżnych praktyk eucharystycznych, a także w jaki sposób Sobór Trydencki chciał odpowiedzieć na wyzwania reformacyjne. Pokazujemy, że mimo różnic w sformułowaniach i tradycjach, da się znaleźć punkty wspólne, zwłaszcza gdy uznamy, że istotą Eucharystii jest realne spotkanie z Chrystusem i Jego łaska. Dyskutujemy o tym, co stanowi kluczowe treści wiary eucharystycznej, a co jest jedynie językiem opisującym tajemnicę – i dlaczego tak ważne jest, by nie mylić jednego z drugim. 

Informacje o podkaście, odcinkach i autorach: https://teologiazkatowic.pl  W naszej rozmowie najpierw zajmujemy się potocznym, nieteologicznym i niekościelnym użyciem słowa tradycja. Przyglądamy się jego funkcjonowaniu w języku polskim i niemieckim. Komentujemy także piosenkę „Tradycja” rozpoczynającą „Skrzypka na dachu”. Potem przechodzimy do języka łacińskiego. Tam rzeczownik traditio jest ściśle powiązany z pierwotnym wobec niego czasownikiem tradere – przekazywać. Ta dwoistość czasownikowo – rzeczownikowa jest ważna dla zrozumienia sensu pojęcia teologicznego: Tradycja. W drugiej części rozmowy skupiamy się na orzeczeniu Soboru Trydenckiego, które niejako otwiera nowożytną historię teologicznego pojęcia Tradycja. Kluczowe w tym orzeczeniu jest ścisłe powiązanie i jednoczesne rozróżnienie Tradycji i Pisma Świętego. Rozmowę kończymy serią kwestii i pytań, jakie zostały nam do omówienia w kolejnym podkaście poświęconym Tradycji. Najważniejsze z nich to: Bardziej szczegółowe przedstawienie relacji Tradycji i Pisma Świętego, a w tym słynnej teorii dwóch źródeł Objawienia.  Kto jest podmiotem przekazującym w ramach Tradycji naukę Chrystusa? Wiadomo: Kościół, ale to dopiero początek odpowiedzi. Jaka jest natura tego „przekazywania niejako z rąk do rąk”? Czym jest i jaki ma charakter treść Tradycji? Tekst orzeczenia Soboru Trydenckiego: Dekret o przyjęciu świętych ksiąg i Tradycji, 8 kwietnia 1546 r. prawda i zasady postępowania znajdują się w księgach spisanych i tradycjach niepisanych, które Apostołowie otrzymali z ust samego Chrystusa lub sami pod natchnieniem Ducha Świętego przejęli i tak je przekazali niejako z rąk do rąk, aż do naszych czasów.  Zob. Jan Słomka, Wprowadzenie do teologii katolickiej. Podręcznik, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2024, s.37-41; https://monograph.us.edu.pl/index.php/wydawnictwo/catalog/book/PS.234 

Informacje o podkaście, odcinkach i autorach: https://teologiazkatowic.pl  W tym odcinku  zajmujemy się tematem znaków czasu. Pojawiał się on już kilka razy w naszych rozmowach, ale zawsze na ich marginesie. Tym razem stawiamy go w centrum uwagi. Czym są znaki czasu? Czy to jest zupełnie nowa kategoria teologiczna? Jakie wartości wnosi, a jakie ograniczenia jej towarzyszą? Jak ją zmieścić w strukturze źródeł teologii? Zauważamy, że wyrażenie "znaki czasu" ma stosunkowo niedługą historię, ale że sama wrażliwość na potrzebę interpretowania każdorazowych "czasów współczesnych" w świetle nadprzyrodzonego Objawienia oraz odnajdywania w nich znaków od Boga towarzyszyła Kościołowi i teologii od dawna. Krytycznie spoglądamy na dążenie do tworzenia "katalogów" znaków czasu, wskazujemy raczej na potrzebę ciągłego rozeznawania otaczającej nas rzeczywistości, rozumianej jako miejsce przemowy Boga, skierowanej dziś do nas.  Literatura pogłębiająca: S. Bielecki, Znaki czasu i ich rozpoznawanie, w: Teologia pastoralna, t. 1: Teologia pastoralna fundamentalna, red. R. Kamiński, Lublin 2000. Wspomnieliśmy też dokument  - Postęp ludzki i zbawienie chrześcijańskie Międzynarodowej Komisji Teologicznej z 1977 r.: https://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/cti_documents/rc_cti_1976_promozione-umana_pl.html