Devi Bhagvat Skandh 4 Adhyay 01

આ અધ્યાયમાં, ધર્મની પોતાની સંકુચિત વ્યાખ્યાના અહંકારને કારણે, પરમ ભક્ત પ્રહલાદ પણ તપસ્વી નર-નારાયણને શસ્ત્રો સાથે જોઈને તેમને અધર્મી માની બેસે છે અને યુદ્ધ માટે લલકારે છે. આ વૈચારિક સંઘર્ષ એક હજાર દિવ્ય વર્ષો સુધી ચાલનારા મહાભયાનક યુદ્ધમાં પરિણમે છે, જેનો અંત સાક્ષાત્ ભગવાન વિષ્ણુના પ્રાગટ્ય અને સત્યના ઉદ્ઘાટનથી જ આવે છે.

આ અધ્યાયમાં, મહર્ષિ ચ્યવન અને ભક્તરાજ પ્રહલાદના મિલન દ્વારા 'તીર્થ'ના સાચા અર્થને ઉજાગર કરવામાં આવ્યો છે. ચ્યવન ઋષિ સમજાવે છે કે સાચું તીર્થ કોઈ ભૌગોલિક સ્થળ નહીં, પણ શુદ્ધ અને નિર્મળ મન છે, કારણ કે મનની શુદ્ધિ વિના કોઈપણ યાત્રા વ્યર્થ છે. આ જ્ઞાનથી પ્રેરિત થઈને, પ્રહલાદ પોતાના દૈત્ય-અનુયાયીઓ સાથે સાચી આધ્યાત્મિક યાત્રાએ નૈમિષારણ્ય જવા નીકળે છે.

આ અધ્યાયમાં, વિજયના અહંકારથી ઋષિ નારાયણ પણ ચિંતિત થઈ જાય છે, જે જોઈને રાજા જનમેજય ધર્મના અસ્તિત્વ પર જ નિરાશ થઈ જાય છે. ત્યારે વ્યાસજી પરમ સત્ય ઉજાગર કરતાં કહે છે કે આખી સૃષ્ટિ જ અહંકારમાંથી જન્મી હોવાથી, મુક્તિ તેને મારવામાં નહીં, પરંતુ તેના પ્રત્યે સતત જાગૃત રહીને અલિપ્ત રહેવામાં છે.

જ્યારે કામદેવ અને અપ્સરાઓ નર-નારાયણના તપને ભંગ કરવા આવે છે, ત્યારે ઋષિઓ ક્રોધથી શ્રાપ આપવાને બદલે પોતાની તપસ્યાની શક્તિથી અત્યંત સુંદર 'ઉર્વશી'નું સર્જન કરે છે. આ દિવ્ય સર્જનને જોઈને અપ્સરાઓનો અહંકાર ઓગળી જાય છે અને તેઓ શરણાગતિ સ્વીકારે છે, જે સાબિત કરે છે કે સાચો વિજય વિનાશમાં નહીં, પણ સર્જન અને કરુણામાં છે.

આ અધ્યાયમાં, નર-નારાયણની કઠોર તપસ્યાથી ભયભીત થયેલા દેવરાજ ઇન્દ્ર તેમને ભ્રષ્ટ કરવા માટે લાલચ અને ભયના માયાવી શસ્ત્રોનો ઉપયોગ કરે છે, પરંતુ નિષ્ફળ જાય છે. અંતે, ઇન્દ્ર પોતાનું અંતિમ અસ્ત્ર, કામદેવ અને અપ્સરાઓને મોકલે છે, જેઓ ઋષિઓની અડગ સાધનાને પડકારવા ગંધમાદન પર્વત તરફ પ્રયાણ કરે છે.

આ અધ્યાયમાં રાજા જનમેજય ધર્મના અસ્તિત્વ પર જ પ્રશ્ન ઉઠાવે છે, કારણ કે દેવતાઓ અને મહાપુરુષો પણ સ્વાર્થ માટે છળનો માર્ગ અપનાવતા દેખાય છે. વ્યાસજી માયા અને અહંકારના ગૂઢ રહસ્યને ખોલતા સમજાવે છે કે સાચો ધર્મ બાહ્ય કર્મકાંડમાં નહીં, પરંતુ મનની શુદ્ધિ અને નિઃસ્વાર્થ સત્યના પાલનમાં રહેલો છે.

આ અધ્યાયમાં, મહર્ષિ વ્યાસ વસુદેવ-દેવકીના કષ્ટો પાછળના પૂર્વજન્મના રહસ્યો ખોલે છે. જાણો કેવી રીતે ઋષિ કશ્યપના (વસુદેવ) લોભને કારણે મળેલા વરુણદેવના શ્રાપ અને બહેન અદિતિ (દેવકી) પ્રત્યેની દિતિની ઈર્ષ્યામાંથી જન્મેલા શ્રાપે ભેગા મળીને દેવકીના પુત્રશોક અને કારાવાસના ભાગ્યનું નિર્માણ કર્યું. આ કથા કર્મના અટલ નિયમ અને એક નાની ભૂલના ગંભીર પરિણામોને ઉજાગર કરે છે.

મહર્ષિ વ્યાસ જનમેજયના ગહન પ્રશ્નોના ઉત્તરમાં બ્રહ્માંડના સર્વોપરી નિયમ - 'કર્મ' ના સિદ્ધાંતનું વર્ણન કરે છે. તેઓ ગર્ભવાસના કષ્ટોનું વર્ણન કરી પ્રશ્ન ઉઠાવે છે કે પરમાત્મા સ્વેચ્છાએ આવું દુઃખ શા માટે સ્વીકારે, અને સંકેત આપે છે કે વસુદેવ-દેવકીના જન્મ પાછળ વરુણનો શ્રાપ કારણભૂત હતો. આ અધ્યાય કર્મ, ભાગ્ય અને ઈશ્વરની જટિલ લીલા વચ્ચેના સંબંધ પર પ્રકાશ પાડી, આવનારા રહસ્યો માટે ભૂમિકા તૈયાર કરે છે.

દેવી ભાગવતના ચતુર્થ સ્કંધના પ્રારંભે, રાજા જનમેજય મહર્ષિ વ્યાસ સમક્ષ ભગવાન શ્રીકૃષ્ણના અવતાર અને તેમની લીલાઓ સંબંધિત ગહન પ્રશ્નોનો ભંડાર રજૂ કરે છે. તેઓ કૃષ્ણજન્મના વિરોધાભાસ, પાંડવો અને દ્રૌપદીના અસીમ કષ્ટો, યાદવકુળનો વિનાશ અને ધર્મ-અધર્મના જટિલ મુદ્દાઓ પર પ્રકાશ પાડવા વિનંતી કરે છે. આ અધ્યાય જિજ્ઞાસુ રાજાના મનમાં ઉઠતી શંકાઓ અને ઈશ્વરની લીલાને સમજવાની ઊંડી તત્પરતા દર્શાવે છે.

આ અધ્યાયમાં, દેવર્ષિ નારદ શોકાતુર શ્રી રામ સમક્ષ પ્રગટ થાય છે, સીતાજીના પૂર્વજન્મ (વેદવતી) અને રાવણને આપેલા શ્રાપનું રહસ્ય ખોલી દિવ્ય માર્ગદર્શન આપે છે. તેઓ શ્રી રામને આદ્યશક્તિ દેવીની નવરાત્રિ ઉપાસના કરવાનો ઉપદેશ આપે છે, જેના ફળસ્વરૂપે દેવી ભગવતી સ્વયં દર્શન દઈ રાવણ પર વિજયના આશીર્વાદ આપે છે. આ દિવ્ય કૃપાથી રામચંદ્રજી પોતાના કર્તવ્ય માટે પુનઃ શક્તિમાન બને છે.