1. Het begon met specerijen

Op 27 december 1949 wordt in het Paleis op de Dam in Amsterdam in aanwezigheid van koningin Juliana en vicepresident Hatta de soevereiniteitsoverdracht getekend. Na afloop speelt het carillon het Indonesische volkslied. In Indonesië is de ceremonie rechtstreeks via de radio te volgen. In Yogyakarta wordt dezelfde dag Soekarno geïnstalleerd als president van heel Indonesië. Maar wat gebeurt er allemaal voor het zover is?

In november 1946 is de tijd rijp voor formele onderhandelingen. Die vinden plaats in een oude koloniale villa in Linggajati. Maar met het akkoord dat er wordt gemaakt, gaat het mis. Dat leidt tot geweld maar ook tot een mijlpaal in de geschiedenis van de naoorlogse diplomatie: voor het eerst roept de VN op tot een staakt‑het‑vuren en krijgen ze jurisdictie over een lopend conflict. Het koloniale vraagstuk is wereldpolitiek geworden.

In de ochtend van zondag 7 december voeren bijna 400 Japanse vliegtuigen aanvallen uit op de marinebasis van Pearl Harbor op de Hawaïaanse eilanden. Dat is het begin van een menselijk drama. Bij de verovering van Nederlands‑Indië maakt Japan ongeveer 110.000 krijgsgevangenen. De Indonesiërs onder hen, zo’n 50.000, worden snel weer vrijgelaten; dat zijn immers bloedbroeders. De Indische en de Europese Nederlanders gaan echter een onzekere toekomst tegemoet.

Hoewel de periode 1900‑1920 de progressiefste uit de hele koloniale geschiedenis is, blijkt ze niet gespeend van contradicties: de ethische politiek vraagt meer waardering voor de inheemse cultuur, maar zet tevens in op verwestersing. Het is geven en vasthouden tegelijk. Dat leidt tot verzet: in een artsenschool in Batavia, in een pension in Soerakarta en bij een spoorwegvakbond op in Semarang: overal komen bewegingen op van Indonesiërs die onder het juk van de kolonisator uit willen.

In 1596 bereikt Cornelis de Houtman als eerste Nederlander de westkust van Java. De weg naar 'de Oost' is geopend. En tegen 1914 is de klus geklaard: de Nederlandse driekleur wappert overal. Nederland bezit een kolonie die bijna vijftig keer zo groot was als het moederland. Het kleine landje bij de Noordzee had iets van zijn oude glorie herwonnen, een nieuwe Gouden Eeuw lijkt aangebroken.