"O Auschwitz" (odc. 45): Historia Witolda Pileckiego, współtwórcy ruchu oporu w Auschwitz

Więźniowie Auschwitz byli w stanie wysyłać różnego rodzaju nielegalne wiadomości, zarówno na terenie obozu, jak i poza druty kolczaste. Niektóre z nich były krótkimi listami adresowanymi do członków rodziny, inne były wiadomościami i raportami dla organizacji ruchu oporu. O tej wyjątkowej kolekcji dokumentów opowiada dr Wojciech Płosa, kierownik Archiwum Muzeum Auschwitz.

Do obozu Auschwitz Niemcy deportowali ponad milion trzysta tysięcy ludzi, z czego ponad 400 tysięcy zarejestrowano w obozie jako więźniów. Niektórzy z nich mogli prowadzić korespondencję ze swiatem zewnętrznym, miała ona jednak szczególny charakter. O oficjalnej korespondencji więźniarskiej: listach i kartach pocztowych wysyłanych z obozu oraz przysyłanych do więźniów przez ich bliskich opowiada dr Wojchech Płosa, kierownik Archiwum Muzeum.

Bogdan Bartnikowski urodził się w Warszawie w 1932 r. Podczas Powstania Warszawskiego razem z matką został wypędzony z domu. Niemcy skierowali ich najpierw do obozu przejściowego w Pruszkowie, a następnie deportowali do Auschwitz, gdzie zostali rozdzieleni.  11 stycznia 1945 r. Oboje zostali ewakuowani do Berlina-Blankenburga, gdzie byli przetrzymywani aż do wyzwolenia 22 kwietnia 1945 r.  Po wyzwoleniu wrócili do Warszawy  Bogdan Bartnikowski autorem wspomnień pt. „Dzieciństwo w pasiakach”.  W podcaście „O Auschwitz” zapraszamy do wysłuchania rozmowy z Bogdanem Bartnikowskim o jego wojennych losach. 

W sierpniu i wrześniu 1944 roku - po wybuchu Powstania Warszawskiego - władze niemieckie deportowały do Auschwitz prawie 13 tys. mieszkańców okupowanej stolicy i okolicznych miejscowości - mężczyzn, kobiet, osób starszych, dzieci, nawet niemowlęta. O ich losach w obozie opowiada dr Wanda Witek-Malicka z Centrum Badań Muzeum Auschwitz. Aleksander i Jadwiga Bogdaszewscy z dziećmi, fotografia wykonana w 1944 r. w Warszawie. Oprócz dwuletniej Basi, która w czasie wybuchu powstania była w szpitalu, pozostali członkowie rodziny po wysiedleniu z Warszawy zostali wywiezieni 12 sierpnia do KL Auschwitz. Aleksander zginął 1944 r. w KL Flossenbürg, po przeniesieniu z KL Auschwitz, natomiast Jadwigę oddzielono od dzieci: Zdzisławy, lat 10, i Stanisława, lat 6, i wywieziono transportem kobiet do obozu w Niemczech. Dzieci zostały wyzwolone w Auschwitz.

Pierwsze publikacje o tematyce obozu Auschwitz powstawały jeszcze w czasie wojny, w okresie funkcjonowania obozu. Lata tuż powojenne również obfitowały w liczne publikacje świadków – Ocalałych z tamtych wydarzeń. O tym jaką przewagę ma literatura autorstwa bezpośrednich świadków nad fikcją literacką inspirowaną tematyką Auschwitz opowiada dr Wanda Witek-Malicka z Centrum Badań Muzeum Auschwitz. --- Publikacje o Auschwitz: Wydane do 1950 roku:  KRAHELSKA Halina, Oświęcim. Pamiętnik Więźnia, 1942 (POL). ZAREMBINA Natalia, Obóz śmierci  1942 MAŃKOWSKI O. Augustyn, Za drutami obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, 1945 SŁOWIKOWSKI Mieczysław, Wspomnienia z Oświęcimia, 1945 GENEROWICZ Zbigniew, Prawda oskarża Niemcy hitlerowskie, 1945 FRIEDMAN Filip, To jest Oświęcim!, 1945 SZMAGLEWSKA SEWERYNA, Dymy nad Birkenau, 1945 ŻYWULSKA Krystyna, Przeżyłam Oświęcim, 1945  BOROWSKI Tadeusz, SIEDLECKI Janusz Nel, OLSZEWSKI Krystyn, Byliśmy w Oświęcimiu, 1946 JAGIELSKI Stanisław, Sclavus saltans. Wspomnienia lekarza obozowego, 1946 FRANKL Victor, Psycholog w obozie koncentracyjnym JUNOSZA Wiktor, Podróż przez piekło  RUSINEK Michał, Z barykady w dolinę głodu  FRIEDMAN Filip, HOŁUJ Tadeusz, Oświęcim NYISZLI Miklos, Byłem asystentem doktora Mengele. FRYSZKIEWICZ Melchior, W cieniu krematoriów, 1947. MOLIŃSKI Zbigniew, Przeżycia partyzanta, (t. 1), 1947. MILLU Liana, Dymy Birkenau  HOCHBERG-MARIAŃSKA Maria, Dzieci oskarżają, 1947 ZARĘBIŃSKA-BRONIEWSKA Maria, Opowiadania oświęcimskie, 1948 REK Tadeusz, Echa oświęcimskie, 1949   Wydane po 1950 roku:  BARTOSZEWSKI Władysław, Warto być przyzwoitym, 1990 BARTOSZEWSKI Władysław, Mój Auschwitz, 2010 BOROWSKI Tadeusz, Opowiadania, Pożegnanie z Marią  KIELAR Wiesław, Anus Mundi ZIĘBA Adam, Pajda chleba GAWALEWICZ Adolf, Refleksje z poczekalni do gazu. Ze wspomnień muzułmana.  SOBOLEWICZ Tadeusz, Wytrzymałem, więc jestem.  GĘDZIOROWSKI Tadeusz, Widma. KEMPISTY Czesław, Przeżyć dzień. OSTAŃKOWICZ Czesław, Ziemia parująca cyklonem. STRYJ Franciszek, W cieniu krematorium. TYMIŃSKI Kazimierz, Uspokoić sen. GAWRON Wincenty, Ochotnik do Oświęcimia. BARTNIKOWSKI Bogdan, Dzieciństwo w pasiakach. POSMYSZ Zofia, Pasażerka, Wakacje nad Adriatykiem. KOMENDA Janina, Lager Brzezinka. PIĄTKOWSKA Antonina, Wspomnienia oświęcimskie DUNICZ-NIWIŃSKA Helena, Drogi mojego życia. APOSTOŁ-STANISZEWSKA Jadwiga, Nim zbudził się dzień. RYCHLIK Maria, Śmierć daje życie. GOGOŁOWSKA Stanisława, W Brzezince nie umierało się samotnie. STĘPIEŃ-BATOR Zofia, Przeżyłam. LEVI Primo, Czy to jest człowiek? WIESEL Elie, Noc. FRANKL Victor, Człowiek w poszukiwaniu sensu. LAKS Szymon, Gry oświęcimskie. AMERY Jean, Poza winą i karą. LIBLAU Charles, Kapo z Auschwitz  KERTESZ Imre, Los utracony. BUERGENTHAL Thomas, Dziecko szczęścia. CLING Maurice, Wy, co wchodzicie tutaj…  ROSENBERG Otto, Palące szkło  DELBO Charlotte, Żaden z nas nie powróci…    Sonderkommando VENEZIA Szlomo, Sonderkommando. W piekle komór gazowych.  MULLER Filip, W krematoriach Auschwitz. Wśród koszmarnej zbrodni. Notatki więźniów Sonderkommando. BARTOSIK Igor, WILLMA Adam., Ja z krematorium Auschwitz. Rozmowa z Henrykiem Mandelbaumem.   Dzieci: BIRENBAUM Halina, Nadzieja umiera ostatnia. AKAVIA Miriam, Jesień młodości. ZYSKIND Sara, Skradzione lata KLUGER Ruth, Żyć dalej… MULLER-MADEJ Stella, Oczami dziecka.   Uciekinierzy ALBIN Kazimierz, List gończy. BIELECKI Jerzy, Kto ratuje jedno życie…  CIESIELSKI Edward, Wspomnienia oświęcimskie. KOWALCZYK August, Refren kolczastego drutu. SOBAŃSKI Tomasz, Ucieczki oświęcimskie. Raporty uciekinierów z Auschwitz (Zeszyty Oświęcimskie, nr spec.)   Konspiracja przyobozowa HAŁOŃ Edward, W cieniu Auschwitz. JAKIEŁEK Wojciech, W pobliżu Oświęcimia.   Wspomnienia: Numery mówią. Wspomnienia więźniów KL Auschwitz. (wyb. Jan Przewłocki). PIECHOWSKI Kazimierz, Byłem numerem. Wspomnienia więźniów obozu Auschwitz (Jadwiga Mateja) Kominy.   O esesmanach: Auschwitz w oczach SS. Życie prywatne esesmanów z Auschwitz, opr. Piotr SETKIEWICZ.

W niemieckich obozach koncentracyjnych, w tym w obozie Auschwitz, istniała grupa więźniów tzw. funkcyjnych, odpowiedzialnych m.in. za nadzorowanie innych więźniów.  Głównie zajmowali się oni nadzorowaniem komand roboczych, pilnowaniem porządku w blokach i barakach, ale także rozdziałem żywności pomiędzy więźniów. Sprawowanie funkcji  lageraeltestera, blokowego czy kapo oznaczało właściwie niemal nieograniczoną władzę nad więźniami. Zdarzało się, że więzień funkcyjny bywał panem życia i śmierci. O skomplikowanej historii tej grupy więźniów obozu opowiada dr Piotr Setkiewicz, kierownik Centrum Badań Muzeum Auschwitz.

Auschwitz był jedynym niemieckim obozem koncentracyjnym, w którym stosowano tatuowanie numerów więźniom i więźniarkom. O tym, dlaczego wprowadzono taki system, kiedy go wprowadzono, oraz o tym, czy wszyscy osadzeni w Auschwitz byli tatuowani, opowiada dr Wanda Witek-Malicka z Centrum Badań Muzeum  Auschwitz. 

Polski żołnierz, Witold Pilecki, został osadzony w Auschwitz 22 września 1940 r. Pilecki podjął się misji przedostania się do obozu celem utworzenia tam siatki konspiracyjnej, zorganizowania łączności, przesyłania wiarygodnych danych o niemieckich zbrodniach dokonanych w obozie, a być może także przygotowania więźniów obozu do ewentualnej walki.  W kwietniu 1943 r. roku Witold Pilecki zbiegło z obozu z dwoma współwięźniami. Jest autorem raportów, w którym opisywał obozowy terror i tragiczne losy więźniów oraz postępujący rozwój programu zagłady ludności żydowskiej w Auschwitz. O życiu, działalności oraz tragicznej śmierci Witolda Pileckiego opowiada dr Adam Cyra, autor jego biografii.

15 lutego w Muzeum Auschwitz odbyła się polska premiera filmu „Strefa interesów” w reżyserii i ze scenariuszem Jonathana Glazera. Film opowiadający o rodzinnym życiu komendanta obozu Auschwitz Rudolfa Hössa otrzymał w ubiegłym roku Grand Prix na festiwalu filmowym w Cannes. Nagrodzony został także dwoma Oscarami.  W dyskusji po projekcji moderowanej przez dyrektora Muzeum dr. Piotra M. A. Cywińskiego, udział wzięli twórcy: reżyser Jonathan Glazer, scenograf Chris Oddy, a także producenci Jim Wilson, Ewa Puszczyńska i Bartosz Rainski. Zapraszamy od wysłuchania obszernych fragmentów tego spotkania

Obóz Auschwitz został utworzony w czerwcu 1940 roku z myślą o więźniach - mężczyznach. Pierwsze grupy kobiet Niemcy osadzili w obozie ponad półtora roku później - pod koniec marca 1942 r. O przyczynach powstania obozu kobiecego w Auschwitz i okolicznościach z tym związanych opowiadają dr Wanda Witek-Malicka oraz Teresa Wontor-Cichy z Centrum Badań Muzeum