Boski Wespazjan – Szlachetny Dusigrosz? | 69-79 n.e.

Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Antropolog Tom Dillehay i geolog Mario Pino pracowali na stanowisku w chilijskim Monte Verde od 1977 roku. Już końcem lat 80. zaczęli publikować pierwsze wnioski z wieloletnich prac prowadzonych nad strumieniem Chinchiuapi na południu Chile, 58 km od brzegów Pacyfiku. W Monte Verde badacze natrafili na unikalne w skali obu kontynentów amerykańskich stanowisko powstałe dzięki zalaniu porzuconej ludzkiej osady przez wody lokalnego strumienia. Pozostałości dwunastu drewnianych chatek, w tym jednej wyjątkowo dużej, służącej by może do zgromadzeń, poza tym kości zwierząt, skór, lin i innych przedmiotów użytku codziennego zostały zakonserwowane w beztlenowych warunkach pod warstwą błota. Badacze natrafili nawet na kilka dobrze zachowanych śladów stopy jakiegoś dorosłego osobnika. Osadę zamieszkiwało do 30 osób. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: Midjourney Opracowania: Bruhns K. O., Ancient South America. Second Edition, Cambridge University Press 2024 Ceram C. W., Pierwszy Amerykanin, PIW Warszawa 1977 Coe M., Snow D., Benson E., Starożytna Ameryka, Świat Książki 1997 Ławecka D., Wstęp do archeologii, PWN Warszawa-Kraków 2003 Meltzer D. J., First Peoples in a New World: Populating Ice Age America. Second Edition, Cambridge University Press 2021 Mithen S., After the Ice. A Global Human History 20,000-5000 BC, W&N 2012 Reich D., Kim jesteśmy, skąd przyszliśmy…, Wyd. CIS, Stare Groszki 2019 Artykuły: Callaway E., ‘Ghost population’ hints at long-lost migration to the Americas, https://www.nature.com/articles/nature.2015.18029 Kemp B. M. et al., 2007, Genetic analysis of early holocene skeletal remains from Alaska and its implications for the settlement of the Americas, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajpa.20543 Knudson R., We Are All One: Anzick Children Reburied, https://liberalarts.tamu.edu/wp-content/uploads/sites/14/2019/08/vol30_num2.pdf Pino, M. and Dillehay, T.D. (2023) ‘Monte Verde II: an assessment of new radiocarbon dates and their sedimentological context’, Antiquity, 97(393), pp. 524–540. doi:10.15184/aqy.2023.32. Pleistocene Life and Landscapes - Grand Canyon - Rampart Cave, https://www.nps.gov/articles/000/pleistocene-life-and-landscapes-grand-canyon.htm

Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Kim był pierwszy Amerykanin? Kiedy po raz pierwszy postawił swoją stopę w Nowym Świecie? Te pytania europejscy kolonizatorzy zadawali sobie już od momentu gdy po raz pierwszy dotarli do nowego kontynentu, który jak na złość nie okazał się wcale być Indiami. Oczywiście Krzysztof Kolumb, Amerigo Vespucci czy Giovanni Caboto, czyli pierwszy nowożytny Europejczyk który faktycznie dopłynął do brzegów kontynentu amerykańskiego jeszcze zanim zrobił to Kolumb, najprawdopodobniej nie wiedzieli nic o podróżach Leifa Erikssona czy jego brata Thorvalda sprzed pięciu stuleci... Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: Midjourney Opracowania: Bruhns K. O., Ancient South America. Second Edition, Cambridge University Press 2024 Ceram C. W., Pierwszy Amerykanin, PIW Warszawa 1977 Coe M., Snow D., Benson E., Starożytna Ameryka, Świat Książki 1997 Ławecka D., Wstęp do archeologii, PWN Warszawa-Kraków 2003 Meltzer D. J., First Peoples in a New World: Populating Ice Age America. Second Edition, Cambridge University Press 2021 Mithen S., After the Ice. A Global Human History 20,000-5000 BC, W&N 2012 Reich D., Kim jesteśmy, skąd przyszliśmy…, Wyd. CIS, Stare Groszki 2019 Artykuły: Kemp B. M. et al., 2007, Genetic analysis of early holocene skeletal remains from Alaska and its implications for the settlement of the Americas, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/1... Knudson R., We Are All One: Anzick Children Reburied, https://liberalarts.tamu.edu/wp-conte... Pleistocene Life and Landscapes - Grand Canyon - Rampart Cave, https://www.nps.gov/articles/000/pleistocene-life-and-landscapes-grand-canyon.htm

Jeżeli spojrzymy na pryncypat jako przedstawienie, tak jak chciał widzieć go August jednocześnie oceniając go pod kątem wspomnianego cytatu o trzęsieniu ziemi i wulkanicznych erupcjach to musimy przyznać, że mało który pryncypat był tak dramatyczny jak ten sprawowany przez Tytusa, pierworodnego syna Wespazjana. Ojciec Tytusa odszedł na tamten świat 24 czerwca 79 roku, już przed śmiercią przeczuwając że staje się bogiem. Uczczono go spektakularnym i wyjątkowo drogim pogrzebem, który z pewnością nie przypadłby do gustu oszczędnemu starcowi. Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: fot. Marie-Lan Nguyen i obraz Karla Brullova Źródła: Flawiusz Józef, Wojna żydowska, tłum. J. Radożycki, Rytm, Warszawa 2022 Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Book 66, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library, 1925 Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972 Tacyt Publiusz Korneliusz, Dzieje, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Opracowania: Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992 Conolly P., Dodge H., The Ancient City. Life in Classical Athens & Rome, Oxford University Press 1998 Grant M., Miasta Wezuwiusza, PIW, Warszawa 1986 Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006 Krawczuk A., Rzym i Jerozolima, Iskry, Warszawa 1996 Levick B., Wespazjan, Napoleon V, Oświęcim 2016

“Po zabiciu Witeliusza raczej ustała wojna, niż zaczął się pokój. Zwycięzcy z bronią w ręku ścigali po mieście zwyciężonych z nieprzejednaną nienawiścią; pełne pomordowanych były ulice, splamione krwią place publiczne i świątynie, gdyż rozsiekano wszędzie każdego, kto się przypadkiem nawinął”. Tymi pogodnymi, pełnymi nadziei słowami w przekładzie Seweryna Hammera, zawsze tryskający optymizmem Tacyt charakteryzował pierwsze dni i tygodnie po upadku Witeliusza w grudniu 69 roku. Nowy pan imperium Wespazjan ciągle przebywał nad Nilem, w Aleksandrii, gdzie czekał na pomyślne, letnie wiatry które pozwolą mu bezpiecznie udać się drogą morską do Italii. Jego najstarszy syn Tytus szykował się w tym samym czasie do oblężenia Jerozolimy i zadania ostatecznego ciosu niemal czteroletniej rewolcie w sąsiedniej Judei. Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: Midjourney Źródła: Flawiusz Józef, Wojna żydowska, tłum. J. Radożycki, Rytm, Warszawa 2022 Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Book 65, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library, 1925 Ustawa o władzy Wespazjana, Wyd. Naukowe UAM, Poznań 2020 Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972 Tacyt Publiusz Korneliusz, Dzieje, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Opracowania: Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992 Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006 Krawczuk A., Rzym i Jerozolima, Iskry, Warszawa 1996 Levick B., Wespazjan, Napoleon V, Oświęcim 2016

Gdy w dalekiej Palestynie wrzało Neron bawił w ukochanej Helladzie. Cesarz brał udział w zawodach muzycznych i sportowych zdobywając liczne złote wieńce upamiętniające jego przewagi na bieżni oraz w zmaganiach artystycznych. W przypływie wspaniałomyślności Neron zwolnił całą prowincję od jakichkolwiek obciążeń podatkowych przyznając Hellenom autonomię w obrębie cesarstwa. Gest ten przyniesie mu dozgonną wdzięczność i nieprzemijającą popularność we wschodnich prowincjach, także po śmierci. Żaden inny cesarz w historii nie będzie mógł pochwalić się tyloma pośmiertnymi “zmartwychwstaniami” pod postacią kolejnych uzurpatorów jak właśnie Neron. Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: "The Destruction of the Temple of Jerusalem" Francesco Hayez Źródła: Ewangelia według św. Łukasza, 19.43-4, Pallottinum, Poznań - Warszawa 1990 Ewangelia według św. Mateusza, 24.2, Pallottinum, Poznań - Warszawa 1990 Księga Daniela, 9.24-27, Pallottinum, Poznań - Warszawa 1990 Flawiusz Józef, Wojna żydowska, tłum. J. Radożycki, Rytm, Warszawa 2022 Tacyt Publiusz Korneliusz, Dzieje, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Opracowania: Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992 Grant M., Dzieje dawnego Izraela, PIW, Warszawa 1991 Krawczuk A., Rzym i Jerozolima, Iskry, Warszawa 1996 Lange de N., Świat żydowski, Penta, Warszawa 1996 Levick B., Wespazjan, Napoleon V, Oświęcim 2016 Sheppard S., Powstanie żydowskie 66-74 n.e., Napoleon V, 2013

Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki 63 rok p.n.e. był świadkiem gwałtownych przetasowań politycznych w Azji Mniejszej, Armenii, Syrii i Palestynie. Upadały stare dynastie a ich miejsce zajmowały nowe, tworzone ręką rzymskiego demiurga - Gnejusza Pompejusza, przez swoich stronników szumnie zwanego Wielkim. Rzymski wódz ostatecznie zajął i wcielił w granice Republiki stare królestwo Seleukidów, będące przeciwnikiem Rzymian od niemal stu trzydziestu lat, to jest od czasu gdy Antioch Wielki postanowił rzucić wyzwanie rosnącym w tej części świata wpływom drapieżnej, italskiej Republiki. Pompejusz, zafascynowany Aleksandrem, macedońskim zdobywcą z poprzedniej epoki marzył o zapisaniu się w historii świata na równi z synem Filipa. Marsz do Indii wydawał się jednak odległą perspektywą, póki co korzystając z prerogatyw udzielonych mu przez senat, a czasem też znacznie je przekraczając, dzielił i rządził na wschodzie, dorabiając się przy tym ogromnych bogactw. Bawiącego w Syrii Pompejusza w swoje spory wciągnęli mieszkający nieco na południe członkowie żydowskiej dynastii hasmonejskiej - Hirkan i Arystobul, którzy od jakiegoś czasu walczyli o panowanie w Jerozolimie i Judei. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: David Roberts - "The Siege and Destruction of Jerusalem by the Romans Under the Command of Titus, A.D. 70" Źródła: Ewangelia według św. Mateusza, 15, 21-28, Pallottinum, Poznań - Warszawa 1990 Flawiusz Józef, Wojna żydowska, tłum. J. Radożycki, Rytm, Warszawa 2022 Tacyt Publiusz Korneliusz, Dzieje, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Opracowania: Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992 Grant M., Dzieje dawnego Izraela, PIW, Warszawa 1991 Krawczuk A., Rzym i Jerozolima, Iskry, Warszawa 1996 Lange de N., Świat żydowski, Penta, Warszawa 1996 Sheppard S., Powstanie żydowskie 66-74 n.e., Napoleon V, 2013

Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Końcem września 9 roku n.e. wyczerpany długą drogą kurier wjechał do Rzymu niosąc sensacyjną wiadomość. Trwające od trzech lat powstanie, które rozlało się na Panonię i Ilirię zostało wreszcie stłumione przez Tyberiusza. Adoptowany syn Augusta ostatecznie zdławił rewoltę do której pacyfikacji wykorzystał zawrotne siły w liczbie dwunastu legionów i tysięcy wojsk pomocniczych. Tłumienie rebelii na przedpolach Italii było w ostatnich latach najważniejszym zadaniem starzejącego się Augusta, Pierwszego Obywatela. Radość z tej od dawien dawna wyczekiwanej wiadomości nie trwała jednak długo. Gdy kurier wysłany przez Tyberiusza wkraczał do stolicy imperium, zaledwie pięć dni drogi dalej, na północ gnał na złamanie karku inny posłaniec. Ten niósł znacznie mniej radosne wieści. Źródła: Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Book 56, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library Germanik Juliusz Cezar, Aratea, tłum. E. Bielecka, Wyd. Naukowe UAM, Poznań 2010 Paterkulus Wellejusz, Historia rzymska, tłum. E. Zwolski, Ossolineum 2006 Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972 Tacyt Publiusz Korneliusz, Germania, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Tacyt Publiusz Korneliusz, Roczniki, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Opracowania: Delbrück H., Antyczna sztuka wojenna. Tom III. Cesarstwo Rzymskie i Germanie, Napoleon V, Oświęcim 2013 McNally M., Bitwa w Lesie Teutoburskim, AmerCom SA, Poznań 2011

Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki W 16 roku p.n.e. trzy niespokojne ludy germańskich Sugambrów, Tenkterów i Uzypetów przekroczyły Ren oddzielający ich ziemie od Galii Belgijskiej należącej od ponad pół wieku do Rzymian. Po drodze Germanie rabowali, palili i mordowali. Mieli także krzyżować rzymskich obywateli, chociaż z pewnością nie wszystkich, kogoś trzeba było czasem wziąć w niewolę. Drogę napastnikom jeszcze nad Renem zastąpił namiestnik prowincji Marek Lolliusz prowadzący jeden legion - V Alaudae, czyli słynne Skowronki. Legion V utworzył jeszcze Juliusz Cezar przygotowując go do rozprawy z Wercyngetoryksem ponad cztery dekady wcześniej. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: Paja Jovanović, domena publiczna Źródła: Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Book 56, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library Florus Lucjusz Anneusz, Zarys dziejów rzymskich, tłum. I. Lewandowski, Ossolineum 1973 Paterkulus Wellejusz, Historia rzymska, tłum. E. Zwolski, Ossolineum 2006 Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972 Tacyt Publiusz Korneliusz, Germania, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Tacyt Publiusz Korneliusz, Roczniki, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Opracowania: Delbrück H., Antyczna sztuka wojenna. Tom III. Cesarstwo Rzymskie i Germanie, Napoleon V, Oświęcim 2013 McNally M., Bitwa w Lesie Teutoburskim, AmerCom SA, Poznań 2011 Rochala P., Las Teutoburski 9 rok n.e., Bellona, Warszawa 2005 Licencje Creative Commons: https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/ https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0/ https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/ https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/ https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/

Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Olmekowie dali Mezoameryce więcej aniżeli jakikolwiek lud przed nimi i niewiele po nich. Nawet wśród archeologów i współczesnych badaczy panuje przekonanie, że poza zasięgiem wpływów olmeckich żyli głównie tzw. barbarzyńcy, najczęściej myśliwi-zbieracze. Ci Sumerowie zachodniej półkuli nie wymyślili jednak wszystkiego. Metalurgię odkryto w Andach, ceramika pojawiła się w ich ziemi przybywając z Karaibów, podobnie ślady pierwszych cegieł czy irygacji pochodzą z innych kultur. Ich wpływ na kulturę, sztukę czy system wierzeń jest jednak niezaprzeczalny. Być może w przyszłości łopata archeologa odkopie w Mezoameryce zaawansowane cywilizacje starsze niż ta olmecka ale prawdopodobnie będziemy musieli na to jeszcze chwilę poczekać. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: Midjourney Opracowania: Coe M., Urcid J., Koontz R., Mexico. From the Olmecs to the Aztecs, Eight Edition, Thames & Hudson 2019 Coe M., Snow D., Benson E., Starożytna Ameryka, Świat Książki 1997 Miller M. E., The Art of Mesoamerica, Sixth Edition, Thames & Hudson 2019 Miller M., Taube K., An Illustrated Dictionary of the Gods and Symbols of Ancient Mexico and the Maya, Thames & Hudson 2022 Olko J., Meksyk przed konkwistą, PIW Warszawa 2010 Phillips Ch., Aztec & Maya. An Illustrated History, Lorenz Books 2021 Artykuły: Mason John Alden, Mirrors of Ancient America, Penn Museum, https://www.penn.museum/sites/journal/8987/

“Czyngis-chan miał około pięciuset żon i nałożnic. Brał je z różnych plemion. Niektóre wyswatał według mongolskiego zwyczaju, ale większość stanowiły te, które uprowadził w niewolę i pojmał, kiedy poddawał swej władzy państwa i plemiona. Jednak takich, które były starszymi żonami i uzyskały jego pełne poważanie, było pięć”. W ten sposób Raszid ed-Din w przekładzie Stanisława Kałużyńskiego podsumowywał nie tylko życie uczuciowe wielkiego chana Mongołów ale również hierarchiczność pozycji kobiet w tym stepowym społeczeństwie. Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: Midjourney AI Źródła: Carpini Johannes del Plano, The Voyage of Johannes del Plano Carpini, tłum. R. Hakluyt Tajna historia Mongołów. Anonimowa kronika mongolska z XIII wieku, tłum. S. Kałużyński, PIW 1970 Wilhelm z Rubruk, Opis podróży, tłum. M. Olszewski, Wyd. Marek Derewiecki, Kęty 2007 Literatura: Kałużyński S., Dawni Mongołowie, PIW, Warszawa 1983 Kałużyński S., Imperium mongolskie, Wiedza Powszechna, Warszawa 1970 Saunders J. J., The History of the Mongol Conquests, University of Pennsylvania Press, 2001 Weatherford J., Czyngis Chan, Świat Książki, Warszawa 2006