Tạp chí Việt Nam

Tình hình Biển Đông có nhiều biến động trong thời gian gần đây, với trọng tâm là Philippines. Manila thắt chặt hợp tác quân sự với Washington, chuẩn bị cuộc tập trận Balikatan lớn nhất, diễn ra từ ngày 11 đến 28/04/2023, chỉ cách phía nam Đài Loan 300 km. Mỹ và Philippines cũng nhất trí nối lại các chuyến tuần tra chung ở Biển Đông. Từ tháng 02/2023, quân đội Mỹ được phép tiếp cận tổng cộng 9 căn cứ của Philippines. Trước việc hai đồng minh thắt chặt quan hệ quân sự và ngoại giao, Trung Quốc liên tục có những động thái đấu dịu. Thứ trưởng Ngoại Giao Trung Quốc Tôn Vệ Đông (Sun Weidong) công du Manila ngày 23-24/03 để phản đối việc Mỹ mở rộng hiện diện quân sự ở trong vùng, theo một quan chức ngoại giao Philippines tham gia cuộc họp khi trả lời AP. Về mặt chính thức, hai nước nhất trí rằng « các vấn đề hàng hải phải được giải quyết qua đường ngoại giao và đối thoại và không bao giờ bằng cách ép buộc và đe dọa ». Những biến chuyển trên tác động như thế nào đến Việt Nam ? Nhà nghiên cứu Laurent Gédéon, giảng viên Trường Sư phạm Lyon (École normale supérieure de Lyon), Pháp, trả lời một số câu hỏi của RFI Tiếng Việt. * RFI : Mỹ và Philippines tổ chức tập trận chung Balikatan có quy mô chưa từng có, từ ngày 11 đến 28/04/2023. Sự kiện này chắc chắn sẽ khiến Bắc Kinh giận dữ. Liệu Trung Quốc viện cớ đó để tỏ ra hung hăng hơn trong phát biểu và hành động ở Biển Đông không ? Laurent Gédéon : Đợt tập trận Balikatan năm 2023 chắc chắn sẽ không làm giảm căng thẳng giữa Bắc Kinh và Washington, cũng như giữa Bắc Kinh và Manila. Cụm từ « Balikatan » cũng có nghĩa là « vai kề vai » nhắc đến sự gần gũi giữa Mỹ và Philippines. Tôi nghĩ là cũng cần phải nhắc lại rằng đợt tập trận này diễn ra trong bối cảnh Hoa Kỳ thường xuyên trắc nghiệm khả năng đáp trả của Trung Quốc, đặc biệt là ở Biển Đông. Sự cố gần đây nhất là Trung Quốc, trong thông cáo ngày 23/03, khẳng định đã « đuổi » tàu khu trục Mỹ USS Milius ra khỏi khu vực quần đảo Hoàng Sa. Trước đó còn có nhiều sự kiện như thông báo hôm 21/02 của tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn về tăng cường quan hệ quân sự giữa Đài Bắc và Washington, hoặc đợt tập trận chung Mỹ-Hàn lớn nhất từ 5 năm qua, diễn ra từ ngày 13 đến 23/03. Đọc thêm : Trung Quốc loan báo đã « đuổi » một tàu chiến của Mỹ khỏi Hoàng Sa Balikatan 2023 là cuộc tập trận có quy mô lớn nhất, huy động khoảng 18.000 quân nhân, trong đó có 12.000 người Mỹ. Theo tôi, cần chú ý theo dõi xem Balikatan 2023 diễn ra như thế nào, những đơn vị nào được huy động. Ngoài ra, cũng cần biết rằng Balikatan 2023 nhắm đến hai mục đích lớn : kiểm tra khả năng tương tác của lực lượng Hoa Kỳ và Philippines, đưa ra những kịch bản khủng hoảng trực diện, với các giả thuyết về phòng thủ và tấn công. Theo tôi, dường như những yếu tố này có ý nghĩa mấu chốt để hiểu được tuyên bố của chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trước Quốc Hội ở Bắc Kinh hôm 06/03 khi ông nhấn mạnh Trung Quốc bị các nước phương Tây, đặc biệt là Hoa Kỳ, bao vây. Phát biểu đó cho thấy rõ Trung Quốc lo lắng về sự hiện diện của Mỹ trong khu vực. Trước tình hình đó, Bắc Kinh có thể có nhiều cách đáp trả, như kịch liệt phản đối thông qua các thông cáo chính thức, hoặc có thể gây sức ép ngoại giao cũng như ban hành nhiều biện pháp nhắm vào Philippines chẳng hạn. Bắc Kinh cũng có thể tăng cường tuần tra trên không ở các vùng sát với khu vực tập trận. Cũng có thể là Hải Quân Trung Quốc lại quấy rối ngư dân Philippines, cấm họ vào các ngư trường đánh bắt như từng làm cách đây vài tháng. Cuối cùng, có thể là Hải Quân Trung Quốc tăng cường hiện diện ở Biển Đông để gây sức ép với Philippines. Đọc thêm : Biển Đông : Tầu Philippines bị tầu Trung Quốc đuổi bám ngay trong vùng đặc quyền kinh tế RFI : Cuộc tập trận Balikatan có thể có ích cho Việt Nam không ? Laurent Gédéon : Chắc chắn là có. Việt Nam được lợi khi chú ý theo dõi cuộc tập trận này vì bốn lý do. Thứ nhất là phân tích cách Hoa Kỳ sát cánh với một đồng minh. Điều này sẽ mang lại những yếu tố có ích cho Hà Nội về mức độ tin cậy vào Mỹ trong bối cảnh gần đây Washington đưa ra nhiều tín hiệu rất tiêu cực, nhất là rút quân khỏi Afghanistan mà không tham vấn đối tác, bào mòn niềm tin của các đồng minh của Mỹ. Thứ hai là Việt Nam có thể sẽ phân tích được khía cạnh thuần túy quân sự của cuộc tập trận Balikatan, những vấn đề về mô phỏng chiến lược, thiết bị quân sự được sử dụng. Điều đó sẽ mang lại những yếu tố quý giá về quân sự, chiến lược cho sĩ quan Việt Nam. Thứ ba là Việt Nam phân tích được cách đáp trả của Trung Quốc. Yếu tố này có ý nghĩa căn bản bởi vì mức độ cứng rắn trong phản ứng của Trung Quốc sẽ cho thấy quyết tâm của Bắc Kinh, các lằn ranh đỏ có thể do Trung Quốc vạch ra, cũng như ý chí bảo vệ chúng. Lý do cuối cùng là phân tích năng lực, những điểm yếu trong tác chiến của quân đội Việt Nam trong giả thuyết xảy ra một cuộc xung đột cường độ cao. Tôi cho rằng bốn lý do quan trọng này cho thấy Việt Nam tìm cách có được nhiều yếu tố và thông tin nhất liên quan đến cuộc tập trận Balikatan. RFI : Hoa Kỳ được tiếp cận nhiều căn cứ của Philippines hơn. Điều này có nghĩa là Mỹ tăng cường hiện diện quân sự ở trong vùng, gia tăng tuần tra chung với Philippines ở Biển Đông. Đây có phải là dấu hiệu tốt cho Việt Nam không trong khi Hà Nội cũng tuyên bố chủ quyền đối với nhiều thực thể hiện do Philippines kiểm soát ở quần đảo Trường Sa ? Laurent Gédéon : Đúng là Hoa Kỳ giữ vững lập trường về việc bảo vệ tự do lưu thông ở những vùng biển chung nơi luật pháp quốc tế cho phép, trong đó có Biển Đông. Ngược lại, Mỹ cũng luôn từ chối nêu quan điểm về tính chính đáng trong những đòi hỏi chủ quyền của các nước liên quan đối với các thực thể ở Biển Đông, dù thuộc quần đảo Hoàng Sa hay Trường Sa. Đúng là Mỹ và Philippines xích lại gần nhau có thể khiến Việt Nam quan ngại vì Hà Nội và Manila bất đồng cơ bản về chiến lược. Philippines là đồng minh chính thức của Mỹ thông qua nhiều thỏa thuận được ký từ thập niên 1950 trong khi Việt Nam không có bất kỳ thỏa thuận quân sự nào với Mỹ dù hai nước đã xích lại gần nhau từ hai thập niên gần đây. Ngoài ra, có thể thấy là Hà Nội có xu hướng kìm hãm quá trình này dù Washington liên tục đề nghị. Đọc thêm : Việt Nam chưa sẵn sàng nâng cấp quan hệ với Mỹ Từ đó có thể đưa ra một giả thuyết là trong trường hợp xảy ra xung đột trực tiếp giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ cùng với các đồng minh của Mỹ ở trong vùng, trong đó có Philippines, giả sử cuộc xung đột dẫn đến thất bại của Trung Quốc hoặc ít ra là làm giảm ảnh hưởng của Trung Quốc và nếu Việt Nam không tham gia vào cuộc xung đột đó, thì có khả năng Philippines sẽ được Washington ủng hộ trong trường hợp đàm phán về quy chế của các thực thể. Tương tự, việc Trung Quốc bị giảm ảnh hưởng cũng khiến Việt Nam mất bớt tầm quan trọng chiến lược đối với Hoa Kỳ. Hà Nội hiện duy trì chính sách « Bốn Không » : không tham gia liên minh quân sự ; không liên kết với nước này để chống nước kia; không cho nước ngoài đặt căn cứ quân sự hoặc sử dụng lãnh thổ để chống lại nước khác; không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc. Tôi cho rằng lập trường đang bảo vệ lợi ích của Việt Nam có thể trở thành phản tác dụng trong trường hợp xảy ra xung đột trực diện Mỹ-Trung và giả sử là cuộc xung đột đó làm giảm ảnh hưởng của Bắc Kinh. RFI : Dưới thời tổng thống Marcos Jr., Philippines tìm cách tăng cường quan hệ quân sự và ngoại giao với nhiều cường quốc trong vùng (Úc, Nhật Bản) để bảo vệ chủ quyền ở Biển Đông. Việt Nam cũng mở rộng mạng lưới đối tác quốc phòng. Có thể thấy các nước Đông Nam Á có tranh chấp ở Biển Đông vẫn thiếu tinh thần chung chống Trung Quốc ? Laurent Gédéon : Mối quan hệ giữa Việt Nam và Philippines có gì đó mơ hồ theo nghĩa hai nước tranh chấp lãnh thổ ở quần đảo Trường Sa nhưng lại có một kiểu thỏa thuận ngầm chống Trung Quốc vì Hà Nội và Manila đều coi Bắc Kinh là đối thủ nguy hiểm nhất trong khu vực. Có thể nêu ví dụ chuyến công du Philippines hôm 07/11/2022 của thượng tướng Nguyễn Tân Cương, thứ trưởng bộ Quốc Phòng Việt Nam. Trong chuyến thăm này, hai bên nhất trí tăng cường hợp tác song phương trong nhiều lĩnh vực như trao đổi phái đoàn cấp cao, hợp tác hàng hải, đào tạo, chia sẻ thông tin và kinh nghiệm chuyên môn, cũng như việc Việt Nam và Philippines ủng hộ nhau tại các diễn đàn đa phương, đặc biệt là ở ASEAN. Dù có những chuyến thăm như vậy, Việt Nam và Philippines không có thỏa thuận rõ ràng về tranh chấp ở quần đảo Trường Sa. Hai nước vẫn duy trì sự mập mờ và đều cho là phải giải quyết vấn đề với Trung Quốc trước đã, sau đó mới có thể giải quyết được bất đồng giữa hai nước. Nói tóm lại, Hà Nội và Manila không tìm cách hoặc không triển khai được một liên minh rõ ràng. Nhiều nước Đông Nam Á khác thì không có tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc, trong đó có một số nước thân Bắc Kinh, như Cam Bốt. Hiện giờ, Trung Quốc đang tận dụng những lục đục này, ví dụ tranh chấp giữa Philippines và Việt Nam ở Biển Đông, để thúc đẩy lợi ích của họ. Đọc thêm : Việt Nam, Malaysia, Philippines: Gác tranh chấp, chống Trung Quốc ở Biển Đông? Vấn đề đặt ra ở trong vùng hiện nay là Hoa Kỳ có nguy cơ đưa ra một chương trình ngoại giao và chiến lược mới mà trên thực tế sẽ buộc các quốc gia trong khu vực phải thể hiện lập trường. Nếu chiến lược đó dẫn đến hệ quả là gây ra một cuộc khủng hoảng Mỹ-Trung, ví dụ là một cuộc đối đầu trên bộ với giả thuyết là Trung Quốc bị suy yếu, thì có khả năng là những nước thân với Washington nhất sẽ được lợi lớn. Trong bối cảnh đó, lấy ví dụ chiến lược của Việt Nam là xích lại với các nước xa hơn như Ấn Độ, có thể sẽ không phải là một lợi ích địa chiến lược vì Viêt Nam và Philippines phải ý thức được rằng sự cạnh tranh Mỹ-Trung hiện là trọng tâm địa-chính trị chính ở Đông Nam Á và Đông Bắc Á, chí ít là cho thập niên tới. Bối cảnh này phải được các nước liên quan, các nước cạnh tranh với Trung Quốc, cân nhắc đúng đắn, kể cả trong giả thuyết xấu nhất là xảy ra một cuộc xung đột với Trung Quốc. Bởi vì căn cứ vào những căng thẳng không suy giảm từ 5 năm nay, căng thẳng về Đài Loan, tiếp theo là khủng hoảng ở Ukraina, Nga-Trung xích lại gần nhau, ý đồ của Nga và Trung Quốc muốn làm lung lay thế ưu việt của Mỹ, cũng như những cơ chế liên minh do Mỹ triển khai, như AUKUS, hay các cuộc tập trận với Philippines, Hàn Quốc, Nhật Bản, thì khả năng xảy ra một cuộc xung đột cường độ cao trong khu vực biển Hoa Đông và Biển Đông hay Đài Loan là một giả thuyết xuyên suốt. Giả thuyết đó cũng đáp ứng những mục tiêu mà Mỹ đề ra để ngăn chặn Trung Quốc trước khi sức mạnh hàng hải của nước này trở nên quá lớn. Dĩ nhiên cũng có giả thuyết ngược lại là ảnh hưởng của Mỹ bị giảm. Nhưng như vậy, Việt Nam sẽ không ở thế tốt vì Trung Quốc càng củng cố yêu sách tối đa ở Biển Đông và loại trừ khả năng đàm phán chia sẻ các vùng ảnh hưởng. Do đó, đây là một bối cảnh nhạy cảm, cần một tầm nhìn hiện thực địa-chính trị từ các nước trong vùng, nhất là từ Việt Nam và Philippines. Hai nước cần có chiến lược tăng cường xích lại gần nhau để cố gắng thu được tối đa lợi ích hoặc giảm thiểu tổn thất trong trường hợp xảy ra xung đột. RFI Tiếng Việt xin chân thành cảm ơn nhà nghiên cứu Laurent Gédéon, giảng viên Trường Sư phạm Lyon (École normale supérieure de Lyon), Pháp.

Vụ “Thảm sát làng Phong Nhị” ở Việt Nam đã trở thành tâm điểm chú ý tại Hàn Quốc thời gian gần đây. Ngày 07/02/2023, Tòa án quận Trung tâm Seoul đã ra phán quyết sơ thẩm yêu cầu chính phủ Hàn Quốc xin lỗi và bồi thường hơn 30 triệu won cho bà Nguyễn Thị Thanh, nguyên đơn có người thân chết trong vụ thảm sát. Đây là lần đầu tiên một tòa án Hàn Quốc thừa nhận trách nhiệm bồi thường của Nhà nước đối với các nạn nhân vụ thảm sát năm 1968 tại Quảng Nam. Tuy nhiên, đối với bộ Quốc Phòng Hàn Quốc, phán quyết của tòa làm ô danh quân đội nước này vì binh lính Hàn Quốc không gây ra các vụ thảm sát trong thời gian chiến tranh Việt Nam. Bộ trưởng Lee Jong Sup giải thích trước Quốc Hội hôm 17/02 rằng tình hình ở Việt Nam lúc đó “rất phức tạp” và “có nhiều trường hợp người mặc quân phục Hàn Quốc nhưng không phải là lính Hàn Quốc”. Ngày 09/03, bộ Quốc Phòng Hàn Quốc cho biết đã kháng cáo phán quyết của tòa án.   Ngay lập tức, Việt Nam đã đề nghị Seoul “tôn trọng sự thật lịch sử” về vụ thảm sát ở Quảng Nam. Trong buổi họp báo chiều 09/03, phó phát ngôn viên bộ Ngoại Giao Việt Nam Phạm Thu Hằng cho biết :  “Chúng tôi rất lấy làm tiếc trước việc chính phủ Hàn Quốc kháng cáo phán quyết của tòa án. Và việc này không phản ánh đúng sự thật khách quan đối với vấn đề này. Việt Nam chủ trương gác lại quá khứ, hướng tới tương lai nhưng không có nghĩa là phủ nhận sự thật lịch sử (…). Và trên tinh thần đối tác chiến lược toàn diện, Việt Nam đề nghị phía Hàn Quốc nhận thức đúng đắn và tôn trọng sự thật lịch sử, khuyến khích các hành động thiết thực, hiệu quả nhằm khắc phục hậu quả chiến tranh, góp phần vào củng cố, tăng cường tình hữu nghị và quan hệ hợp tác tốt đẹp giữa hai nước, cũng như nhân dân hai nước”.   Thông tín viên Trần Công tại Seoul cho biết thêm về vụ kiện, cũng như phản ứng của công luận tại Hàn Quốc. Những bức ảnh được giải mật phản ánh 50 năm chịu nỗi đau thảm sát  Bà Nguyễn Thị Thanh là một trong số ít những người sống sót và đã mất gia đình trong vụ thảm sát 74 người do lữ đoàn thủy quân lục chiến số 2 Hàn Quốc gây ra ở làng Phong Nhất - Phong Nhị năm 1968. Bà từng được Bảo Tàng Hòa Bình mời đến Hàn Quốc năm 2018 để làm nhân chứng cho vụ thảm sát ở làng Phong Nhị. Bà cho biết “vô cùng vui mừng” về phán quyết của tòa vì đó “sẽ là niềm an ủi hương linh những người thiệt mạng”, cũng như nỗi đau suốt hơn 50 năm mất người thân và ba năm đấu tranh pháp lý của bà.   Tháng 04/2020, bà Thanh đã đệ đơn kiện chính phủ Hàn Quốc về tội ác của quân đội nước này trong chiến tranh Việt Nam, yêu cầu chính phủ Hàn Quốc xin lỗi và bồi thường 30 triệu won (580 triệu đồng). Theo lời bà Thanh, vụ thảm sát xảy ra ngày 14 tháng 1 âm lịch năm 1968, binh lính Đại Hàn tấn công vào làng, bà Thanh (lúc đó 8 tuổi) được dì ruột kéo xuống hầm để trốn cùng ba anh chị em nhưng bị lính Đại Hàn phát hiện. Trong bản án, được hãng tin Yohap trích dẫn, bà Thanh cho biết : “Vào thời điểm đó, các binh sĩ buộc gia đình nguyên đơn ra khỏi nhà, đe dọa bằng đạn thật và súng, trước khi bắn họ. Kết quả là gia đình nguyên đơn đã chết tại hiện trường và nguyên đơn cùng những người khác bị thương nặng”. Bà may mắn được người chú đưa ra Đà Nẵng cứu chữa.  Vụ thảm sát được nhà báo Koh Kyeong Tae đưa ra ánh sáng khi tổ chức triển lãm ảnh về các nạn nhân làng Phong Nhất-Phong Nhị tại Art Link Gallery ở Seoul, khai trương ngày 09/09/2016. Sự kiện này xảy ra ngày 12/02/1968, sau trận càn của đại đội 1, tiểu đoàn 1, lữ đoàn 2 đơn vị Rồng xanh Hàn Quốc.  Sau trận càn, hạ sĩ J. Vaughn, thuộc đơn vị thủy bộ số 3 của thủy quân lục chiến Hoa Kỳ, đã vào tiếp quản khu vực và phát hiện nhiều thường dân bị sát hại, trong đó có nhiều phụ nữ và trẻ em. Hạ sĩ Vaughn đã chụp ảnh và báo cáo lên cấp trên. Tuy nhiên, sự việc chỉ được công bố sau 32 năm, theo luật giải mật của chính phủ Hoa Kỳ. Nhiều năm sau đó, nhà báo Koh Kyeong Tae đã đến Việt Nam nhiều lần để phỏng vấn cũng như tìm hiểu thêm thông tin về vụ thảm sát và cho ra đời cuốn sách “12-2-1968”.  "Xin lỗi là thể hiện tính nhân văn" Trong phán quyết sơ thẩm ngày 17/02/2023, tòa cho rằng “bà Thanh phải chịu nhiều vết thương nghiêm trọng do quân đội Hàn Quốc gây ra”, đồng thời khẳng định sự việc là “hành động phạm pháp rõ ràng”. Về thắng lợi của nguyên đơn ở cấp sơ thẩm, bà Kiều Chinh, trợ lý luật sư của Văn phòng luật Law Firm Law Win, nhận định :   “Một đất nước xin lỗi những người bị hại, việc đó không gây ảnh hưởng đến uy tín của nước đó, mà thực ra còn nâng uy tín lên. Việc tòa án ra phán quyết bồi thường cho nạn nhân Việt Nam, về mặt lý dĩ nhiên là phải bồi thường. Còn về mặt tình, tôi thấy rằng thông qua sự việc này, người dân hay chính phủ Việt Nam, về mặt ngoại giao, cũng có cái nhìn tôn trọng hơn đối với Hàn Quốc. Việc xin lỗi cũng là hành động thể hiện Hàn Quốc rất coi trọng mối quan hệ với Việt Nam và người dân Việt Nam”.  Tuy nhiên, con đường vẫn còn dài vì bộ Quốc Phòng Hàn Quốc đã kháng án. Bà Kiều Chinh giải thích : “Hiện tại bây giờ mới là ở tòa sơ thẩm, còn phải lên tòa phúc thẩm. Khi họ kháng án, có nghĩa là bản án vẫn chưa có hiệu lực chính thức. Cho nên để đến khi bản án thực sự có hiệu lực thì còn rất là xa, vì bên quân đội Hàn Quốc sẽ liên tục đưa ra những phản ứng”. Chị Linh, cộng tác viên đài KBS World Radio, hi vọng phiên tòa sẽ được truyền thông Hàn Quốc chú ý nhiều hơn. Phán quyết ở cấp sơ thẩm thừa nhận trách nhiệm của Hàn Quốc đối với tội ác chiến tranh tại Việt Nam còn có ý nghĩa lớn sau này, theo giải thích của chị Linh :   “Đây là một phán quyết bước đầu để mở ra cơ hội cho cả hai bên Việt Nam và Hàn Quốc tìm ra hướng đi trong vấn đề mà chúng ta đã cố gắng giải quyết từ rất lâu. Những nạn nhân trong vụ thảm sát ở miền Trung Việt Nam do các binh đoàn của Hàn Quốc gây ra trong chiến tranh Việt Nam cũng đã dành nhiều thời gian để đi tìm lại công lý cho bản thân và gia đình của họ. Việc này cũng giống như việc Hàn Quốc luôn yêu cầu Nhật Bản phải xin lỗi và công nhận sự thật đã xảy ra trong quá khứ và yêu cầu bồi thường cho các nạn nhân. Và chúng ta sẽ có thể vượt qua quá khứ đau thương để tiến đến một tương lai tốt đẹp hơn thay vì cứ lờ sự việc đó”.   Tranh cãi tại Hàn Quốc  Vai trò của quân đội Hàn Quốc trong chiến tranh Việt Nam vẫn là chủ đề gây tranh cãi. Một số người Hàn Quốc khẳng định sự có mặt của quân đội nước này là hợp pháp vì Hoa Kỳ và Hàn Quốc lúc đó là đồng minh của Việt Nam Cộng Hòa. Trên lý thuyết, nhiệm vụ của họ là duy trì trật tự công cộng, hỗ trợ người dân, và quét sạch Việt Cộng ra khỏi lãnh thổ miền Nam Việt Nam (Việt Nam Cộng Hòa).   Năm 2017, tổng thống Hàn Quốc Moon Jae In đã ca ngợi “tinh thần yêu nước”, “sự cống hiến và hy sinh” của quân nhân Hàn Quốc tham chiến ở Việt Nam để “nền kinh tế Hàn Quốc tồn tại được”. Phát biểu này đã buộc đại diện bộ Ngoại Giao Việt Nam phản đối với đại diện sứ quán Hàn Quốc tại Việt Nam, theo trang VTC ngày 12/06/2017.   Công luận Hàn Quốc có ý kiến trái chiều về bối cảnh, cũng như vai trò của binh lính Hàn Quốc ở làng Phong Nhất. Một người nêu ý kiến : “Vào thời điểm đó, khó có thể phân biệt được đâu là bạn đâu là thù. Ngôi làng lúc đó là một bãi chiến trường. Và rất có thể lính Việt cộng sẽ tấn công bất kỳ lúc nào kể cả vào ban đêm”.   Một người khác có chung nhận định : “Nếu chúng ta sai thì chúng ta phải xin lỗi và bồi thường. Tuy nhiên, vào thời điểm đó, Việt cộng có thể đã trà trộn và cải trang thành thường dân, và quân đội Đại Hàn khó có thể phân biệt từng người một trong chiến tranh. Nhật Bản cũng đã làm hàng loạt tội ác như vậy với người dân Trung Quốc”.  Một số khác đồng tình về phát quyết sơ thẩm, thậm chí yêu cầu bồi thường cao hơn: “Chính phủ phải đền cho họ 100 triệu won, chứ không phải 30 triệu won” ; “30 triệu won là quá ít cho cả một gia đình bị tàn sát”.  Phiên tòa về “Thảm sát làng Phong Nhị” diễn ra trong bối cảnh Hàn Quốc cũng tổ chức nhiều phiên xử về “Phụ nữ giải sầu” dưới thời quân đội Nhật chiếm đóng trong Thế Chiến II. Theo giới nghiên cứu sử học, đa số nạn nhân là phụ nữ Hàn Quốc, Trung Quốc và Đông Nam Á. Nhiều nhân chứng và nạn nhân Hàn Quốc đã theo đuổi vụ kiện chính quyền Tokyo trong nhiều năm nhưng chưa có kết quả. Chính phủ Nhật Bản phủ nhận các cáo buộc liên quan ngay tại Liên Hiệp Quốc. Nhiều đơn kiện do chính tòa án Seoul tuyên thắng trong tòa sơ thẩm, nhưng lại bị phán vô hiệu ở phiên phúc thẩm nhờ quy định “miễn trừ chủ quyền” của Tokyo.  Bà Kiều Chinh, Văn phòng luật Law Firm Law Win, cho biết thêm : “Vào thời chiến tranh, lính Nhật Bản cũng đã làm những hành động độc ác với người dân Hàn Quốc. Nhưng hiện tại, chính phủ Nhật Bản vẫn làm một động tác rất sai về mặt chính trị, về tình lý, đó là từ chối bồi thường hay xin lỗi người dân Hàn Quốc”.  Phong trào "Xin lỗi Việt Nam" Trong những năm qua, rất nhiều tổ chức cũng như cá nhân Hàn Quốc đã đến thăm các nạn nhân cũng như các ngôi làng bị lính đại Hàn càn quét trong chiến tranh Việt Nam. Tiến sĩ Ku Su Joeng, người khởi xướng phong trào “Xin lỗi Việt Nam” vào năm 1999, cũng đã đăng nhiều bài báo phơi bày mặt trái của quân đội Hàn Quốc khi tham chiến tại Việt Nam.   Vào ngày 14/02/2023, ông Kim Chang Sup, trưởng đoàn quỹ hòa bình Hàn - Việt, cùng với các thành viên đến từ Hàn Quốc đã đọc thư xin lỗi nhân dân Việt Nam và cúi đầu xin lỗi dân làng. Tại đây, một nhà tưởng niệm đã được xây dựng nhờ sự hỗ trợ kinh phí của nhiều bên bao gồm của cả Hội Cựu Chiến binh Hàn Quốc. Chiến tranh đã qua đi nhưng vết thương nó để lại vẫn hiện hữu trong cuộc sống của nhiều người và nhiều dân tộc. Việc nhìn lại và đánh giá lịch sử nên được làm một cách khách quan bởi những con người có lương tri và không vì mục đích hay vụ lợi.

Ngày 02/03/2023, Quốc Hội Việt Nam đã chính thức bầu ông Võ Văn Thưởng làm tân chủ tịch nước, thay thế ông Nguyễn Xuân Phúc, đã bị buộc phải từ chức vào tháng 1. Nhưng từ đây cho đến Đại hội Đảng kỳ tới vào năm 2026, bộ máy lãnh đạo của Việt Nam sẽ còn gặp xáo trộn do tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng sẽ tiếp tục chuẩn bị cho người kế nhiệm ông ở chức vụ cao nhất này. Tuy vậy, những thay đổi về nhân sự lãnh đạo sẽ không ảnh hưởng nhiều đến đường lối kinh tế và ngoại giao của Hà Nội. Đó là nhận định chung của nhà nghiên cứu Lê Hồng Hiệp, Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, Singapore khi trả lời RFI Việt ngữ ngày 03/03. RFI: Xin chào anh Lê Hồng Hiệp, sau việc thay đổi chức danh chủ tịch nước, theo anh, sẽ còn những xáo trộn nào khác trong bộ máy lãnh đạo hay không, bởi vì có những tin đồn là có thể Việt Nam sẽ thay luôn cả thủ tướng Phạm Minh Chính? Không biết những lời đồn đoán đó có đúng không? Lê Hồng Hiệp: Tôi cũng có nghe các lời đồn như vậy và trong bối cảnh chưa có gì rõ ràng, tôi không thể khẳng định được điều gì sẽ xảy ra tiếp theo. Nhưng theo tôi hiểu thì có thể tiếp tục diễn ra những thay đổi nhân sự cấp cao trước thềm Đại hội Đảng năm 2026 hoặc có thể sớm hơn. Lý do là ở Đại hội Đảng lần thứ 13 vào năm 2021, các dàn xếp lãnh đạo cấp cao của Việt Nam đã diễn ra không theo như dự tính ban đầu của tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng. Thay vì tìm được người thay thế ông Trọng ở vị trí tổng bí thư, thì ông Trọng đã phải ở lại thêm một nhiệm kỳ thứ ba, bất chấp quy định của điều lệ Đảng là một người không thể nắm giữ vị trí ấy quá 2 nhiệm kỳ liên tiếp. Một điều bất thường nữa là vị trí thủ tướng. Thay vì theo truyền thống là một phó thủ tướng lên thay, thì ông Phạm Minh Chính, Trưởng ban Tổ chức Trung ương Đảng, đã lên nắm chức thủ tướng. Trong khi đó, ông Nguyễn Xuân Phúc đáng lẽ về hưu thì lại được trao quy chế “ trường hợp đặc biệt” và được ở lại đến nắm giữ chức chủ tịch nước. Còn ông Vương Đình Huệ, trước đấy được xem là ứng viên cho chức thủ tướng, thì lại chuyển sang làm chủ tịch Quốc Hội.  Theo tôi, ở Đại hội 13, các dàn xếp đó đã diễn ra không đúng ý muốn và nó đặt ra vấn đề là, nếu như trong thời gian sau Đại hội 13 mà không có một dàn xếp, đặc biệt là tìm được người thay ông Nguyễn Phú Trọng, thì nó sẽ dẫn đến một cuộc khủng hoảng lãnh đạo có thể rất là nghiêm trọng, có thể ảnh hưởng tới sự ổn định chính trị ở Việt Nam, thậm chí ảnh hưởng đến an ninh chế độ.  Cho nên vấn đề đặt ra là phải tìm ra một kế hoạch chuyển giao quyền lực “thuận buồm xuôi gió”. Trong bối cảnh đó, vừa qua có một số chuyển động nhân sự ở cấp cao và tôi nghĩ rằng những chuyển động này diễn ra không phải là hoàn toàn vô tình hay dựa hoàn toàn trên logic về chống tham nhũng, mà có thể liên quan đến những dàn xếp để làm sao có được một kế hoạch chuyển giao quyền lực êm thắm, đặc biệt là ở vị trí tổng bí thư. Chủ tịch nước là một trong những vị trí “tứ trụ” và có thể ảnh hưởng tới cuộc chạy đua giành chức tổng bí thư. Thủ tướng cũng có thể là một vị trí tạo ra bệ phóng cho cuộc chạy đua giành chức tổng bí thư. Chính vì vậy, hiện tại đang có những chuyển động theo hướng loại bỏ bớt những ứng viên tiềm tàng có thể gây xáo trộn cho kế hoạch chuyển giao quyền lực. Theo tôi hiểu thì có thể ông Nguyễn Phú Trọng đang muốn chủ tịch Quốc Hội Vương Đình Huệ là người tiếp quản chiếc ghế tổng bí thư và ở đây có một sự dàn xếp để làm sao không có những thách thức đối với sự dàn xếp này. Sau khi ông Phúc rời chính trường, thì còn lại một ứng viên tiềm tàng là ông Phạm Minh Chính RFI:  Nhưng theo anh, để gạt bỏ ông Phạm Minh Chính khỏi chiếc ghế thủ tướng thì phe của ông Trọng phải dựa trên những lý do gì ? Lê Hồng Hiệp: Ông Chính, theo tôi hiểu, cũng là một người có năng lực và có sức làm việc đáng nể, ít nhiều được thể hiện trong thời gian qua, đặc biệt là trong cuộc chiến chống đại dịch Covid-19. Tuy nhiên, bản thân ông được cho là có những vấn đề nhất định, nổi cộm nhất là ông được cho là có quan hệ thân thích với bà Nguyễn Thị Thanh Nhàn, chủ tịch của tập đoàn AIC, bị truy tố và bị tuyên án vắng mặt 30 năm tù. Những rắc rối này có thể ảnh hưởng đến triển vọng chính trị của ông Phạm Minh Chính và không loại trừ khả năng là ông có thể bị buộc phải từ chức trong thời gian tới. Trong trường hợp đấy, chúng ta sẽ thấy là các dàn xếp để tạo điều kiện cho việc chuyển giao quyền lực cho chức tổng bí thư sẽ đi đến hồi kết và mang trở lại sự ổn định cho hệ thống chính quyền ở Việt Nam. Tôi nghĩ đó là mục đích cuối cùng của những chuyển động nhân sự vừa rồi. RFI: Từ đây cho đến khi ban lãnh đạo Việt Nam đi đến ổn định, người ta thấy là những người lên thay nắm các chức vụ cao cấp sau này thì có vẻ có xu hướng bảo thủ, giáo điều, không giống như phe chủ trương kinh tế tự do như những những lãnh đạo kia. Liệu sự thay đổi này có ảnh hưởng gì đến chính sách kinh tế của Việt Nam? Lê Hồng Hiệp: Các chuyển động nhân sự vừa rồi chủ yếu liên quan đến các đấu tranh quyền lực trong nội bộ thượng tầng kiến trúc của đảng Cộng Sản Việt Nam, không liên quan đến yếu tố ý thức hệ. Ví dụ như nhiều người cho rằng vị trí thủ tướng hay chủ tịch nước, như bản thân ông Nguyễn Xuân Phúc trước đây là thủ tướng thì ông có xu hướng cởi mở hơn, thân thiện với các doanh nghiệp hơn. Hay có người cho rằng ông Nguyễn Phú Trọng hay ông Võ Văn Thưởng là những người giáo điều, bảo thủ hơn.  Tôi nghĩ không phải là như vậy, bởi vì ta thấy là các vị trí này có chức năng khác nhau. Muốn đạt được mục tiêu phát triển kinh tế xã hội cho Việt Nam, thì bất cứ ai làm thủ tướng cũng sẽ có xu hướng cởi mở hơn, tự do hơn về mặt kinh tế, muốn thúc đẩy đầu tư, có tư tưởng đổi mới, thân thiện với doanh nghiệp hơn. Trong khi đó, bên phía Đảng, đặc biệt là tổng bí thư, thì nhiệm vụ chính không phải là phát triển kinh tế xã hội, mà là bảo vệ vai trò của đảng Cộng Sản Việt Nam và đặc biệt là làm sao duy trì chế độ. Chính vì vậy mà bất cứ ai ngồi vào ghế tổng bí thư cũng sẽ có xu hướng ít nhiều bị coi là bảo thủ, giáo điều. Cho dù ai lên làm lãnh đạo thì đảng Cộng Sản Việt Nam vẫn phải đề cao nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội và muốn đạt được mục tiêu này thì họ phải tiếp tục thu hút đầu tư và mở rộng các biện pháp kinh tế, đặc biệt là về xuất khẩu. Việc phát triển kinh tế xã hội, giúp cải thiện đời sống của người dân đóng một vai trò quan trọng trong việc xây dựng tính chính danh của đảng Cộng Sản Việt Nam. Nếu như đảng Cộng Sản Việt Nam có thể tiếp tục phát triển kinh tế xã hội, giúp cải thiện đời sống của người dân, họ sẽ gặp ít thách thức hơn trong việc giữ vững quyền lực của mình. Còn ngược lại, nếu kinh tế xã hội đi xuống, cuộc sống người dân ngày càng khó khăn thì có thể dẫn đến sự bất mãn, chống đối, thách thức vai trò lãnh đạo của Đảng. Mục tiêu cuối cùng của bất cứ ai lên làm lãnh đạo cấp cao nào trong thời gian tới vẫn là bảo vệ vai trò của Đảng, bảo vệ chế độ của đảng Cộng Sản Việt Nam.  RFI: Riêng về mặt đối ngoại, những xáo trộn về nhân sự lãnh đạo có tác động gì hay không? Cho tới nay, Việt Nam vẫn giữ một chính sách trung dung, “đi dây” giữa hai cường quốc Hoa Kỳ và Trung Quốc. Như vậy là chính sách có được tiếp tục hay không hay sẽ ít nhiều bị ảnh hưởng? Lê Hồng Hiệp:  Sau Đại Hội 20 của đảng Cộng Sản Trung Quốc, khi ông Nguyễn Phú Trọng sang thăm, trở thành nhà lãnh đạo nước ngoài đầu tiên đến Trung Quốc sau Đại Hội, một số người cho rằng đấy là dấu hiệu cho thấy ông Trọng, hay Việt Nam đang xích gần lại Trung Quốc. Tương tự như vậy, khi  một số lãnh đạo Việt Nam được đào tạo ở phương Tây như phó thủ tướng Phạm Bình Minh hay phó thủ tướng Vũ Đức Đam, vừa bị cho thôi chức, thì nhiều người diễn dịch nó là một động thái cho thấy Việt Nam đang dịch chuyển về phía Trung Quốc và rời xa phương Tây. Theo tôi, hoàn toàn không phải như vậy. Ở đây chỉ liên quan đến các động lực ở thượng tầng kiến trúc chính trị ở Việt Nam, không liên quan đến chính sách đối ngoại. Cho dù ai là lãnh đạo Việt Nam trong thời gian tới, thì cũng không có lựa chọn nào khác là phải  tiếp tục chính sách ngoại giao cân bằng giữa các nước lớn, đặc biệt là giữa Trung Quốc với Hoa Kỳ, vì cả hai nước này đều đóng vai trò rất quan trọng trong việc phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam. Như tôi đã phân tích ở trên, đó là nhiệm vụ rất là cốt yếu của đảng Cộng Sản Việt Nam để duy trì tính chính danh cũng như khả năng cầm quyền. Cả hai cường quốc đều quan trọng như vậy, cho nên Việt Nam không thể hy sinh quan hệ với nước này để phát triển quan hệ với nước kia, vì làm như vậy chính là tự sát. Thứ hai, trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược Mỹ-Trung ngày càng căng thẳng như vậy, nếu Việt Nam nghiêng về bên này và lơ là bên kia thì sẽ bị cuốn vào cuộc cạnh tranh nước lớn. Trong bối cảnh ấy, Việt Nam sẽ gặp nhiều bất lợi, sẽ mất đi sự tự chủ chiến lược, có thể ảnh hưởng đến hòa bình, ổn định của quốc gia  mình, cũng như của khu vực, kéo theo hệ lụy là tư thế chiến lược của Việt Nam sẽ bị suy yếu và cuối cùng sẽ ảnh hưởng đến triển vọng phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam. Chính vì vậy, trong thời gian tới, Việt Nam sẽ phải tiếp tục duy trì chính sách ngoại giao cân bằng, “đi dây” giữa các cường quốc, để giúp duy trì được sự tự chủ chiến lược, qua đó tận dụng tối đa sự hỗ trợ của các cường quốc khác cũng như thị trường Trung Quốc và Mỹ để giúp phát triển kinh tế, và qua đó duy trì được vai trò lãnh đạo của đảng Cộng Sản Việt Nam trong thời gian tới.

Ông Võ Văn Thưởng, 52 tuổi, trở thành chủ tịch nước trẻ nhất của Việt Nam sau khi được Quốc Hội thông qua gần như với số phiếu tuyệt đối hôm 02/03/2023. Thuộc thế hệ trẻ và nổi tiếng trung thành với đảng Cộng Sản, ông Võ Văn Thưởng được cho là sẽ giúp tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng tăng cường ảnh hưởng, mạnh tay chống tham nhũng, như lời ông cam kết « kiên quyết đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực » khi tuyên thệ nhậm chức. Ở cương vị chủ tịch nước, ông Võ Văn Thưởng sẽ phải tập trung vào các vấn đề ở cấp độ Nhà nước và ngoại giao, trong khi ông lại tương đối « non nớt » trong lĩnh vực đối ngoại, theo đánh giá của giáo sư danh dự Carl Thayer, thuộc Học viện Quốc Phòng Úc. Gần như toàn bộ sự nghiệp của ông Võ Văn Thưởng là làm công tác Đảng và tham gia chiến dịch đấu tranh chống tham nhũng khi đảm nhiệm chức Thường trực Ban Bí thư Trung ương Đảng. Tại sao ông Võ Văn Thưởng lại được Ban Chấp Hành Trung ương đảng Cộng Sản Việt Nam giới thiệu làm chủ tịch nước ? Việc bổ nhiệm ông Thưởng tác động như thế nào đến chính trường Việt Nam ? Giám đốc nghiên cứu Benoît de Tréglodé, Viện Nghiên cứu Chiến lược (IRSEM), Trường Quân sự Pháp, trả lời một số câu hỏi của RFI Tiếng Việt. * RFI : Ông đánh giá thế nào về bối cảnh việc bổ nhiệm ông Võ Văn Thưởng làm chủ tịch nước Việt nam. Tại sao lại là ông Thưởng mà không phải là người khác ? Benoît de Tréglodé : Bối cảnh chung là quyết tâm tiếp tục theo đuổi chiến dịch chống tham nhũng đã khiến chủ tịch nước Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc bị mất chức hồi tháng 01/2023, cũng như hai phó thủ tướng. Trong bối cảnh này, Bộ Chính Trị đã tìm người kế nhiệm. Ông Võ Văn Thưởng có lợi thế lớn là có lý lịch và sự nghiệp tương đồng với ông tổng bí thư đảng Cộng Sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng. Đây là điểm quan trọng. Ngoài ra, cần phải biết là sự nghiệp chính trị của ông Võ Văn Thưởng thăng tiến từ những vị trí trong Đoàn Thanh niên Cộng Sản, ngay những năm ông 20 tuổi, ở thành phố Hồ Chí Minh, sau đó đưa ông đến thượng tầng của bộ máy Nhà nước. RFI :Về mặt chính thức, ông Võ Văn Thưởng giữ vị trí số 2 trong bộ máy Nhà nước. Vị trí chủ tịch nước có cần kinh nghiệm ngoại giao vững chắc không ? Việc bổ nhiệm ông Thưởng có tác động như thế nào đến chính trường Việt Nam ? Benoît de Tréglodé : Trước tiên, ông Võ Văn Thưởng hoạt động chính trị từ khá sớm. Con đường này đã đưa ông đến chức vụ bí thư tỉnh Quảng Ngãi trước khi nắm giữ những vị trí ở cấp quốc gia. Chức chủ tịch nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam không phải là vị trí trung tâm nhất trong bộ ba quyền lực, không phải là vị trí quan trọng nhất. Từ lâu, chức chủ tịch nước được coi như là một vị trí danh dự. Nếu nhìn từ điểm này thì không hẳn cần phải có kinh nghiệm ngoại giao. Nếu nhìn vào quá trình sự nghiệp của ông Võ Văn Thưởng thì thấy ông không có kinh nghiệm về quốc tế. Vì thế, có thể đối với những người đang suy nghĩ về tương lai vào lúc mà Đại Hội đảng Cộng Sản Việt Nam lần thứ 14 vào năm 2026 đang đến, thì họ có thể coi 2-3 năm tới là bài trắc nghiệm cho ông Thưởng để xem ông có thực sự hội tụ đủ tố chất cần thiết để đảm nhận một vị trí khác hay không. Nhưng chưa có gì là chắc chắn nếu chúng ta nhìn vào những người đã giữ chức chủ tịch nước Việt Nam. Vị trí này không hẳn là bàn đạp để sau này nắm giữ những chức vụ quan trọng hơn. RFI : Ông Võ Văn Thưởng là người miền nam, phải chăng ở đây có chủ đích cân bằng vùng miền ở vị trí « tứ trụ » ? Hay do chỉ có một ứng viên duy nhất được lựa chọn ? Benoît de Tréglodé : Đúng thế, thậm chí còn có ý kiến cho là từ tháng 04/2021, không có đại diện của miền nam trong « tứ trụ », tức bốn chức vụ quan trọng nhất trong bộ máy Nhà nước Việt Nam : tổng bí thư đảng, thủ tướng, chủ tịch Quốc Hội, chủ tịch nước. Có thể có thêm khía cạnh này, dù tôi nghĩ rằng hiện nay ảnh hưởng của phe vẫn được gọi là « phe miền nam » bị phai nhạt một chút, bớt mạnh hơn so với trước đây. Tuy nhiên, sự nghiệp của ông Võ Văn Thưởng khá thú vị vì ông là người miền nam, nhưng lại sinh ra ở miền bắc, tại tỉnh Hải Dương, trong một gia đình gốc Vĩnh Long tập kết ra bắc thời chiến. Ông Thưởng sinh năm 1970, sau đó ông học tập và bắt đầu sự nghiệp chính trị ở miền nam, nhưng dù sao ông vẫn sinh ra ở miền bắc. Chính việc có nguyên quán miền nam, sinh ở miền bắc này đã tạo cho ông Thưởng lợi thế lớn trong bộ máy Nhà nước hiện nay và ông đại diện cho miền nam Việt Nam. RFI : Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng sẽ nghỉ hưu. Dường như ông Võ Văn Thưởng được coi là người kế nhiệm ông Trọng. Liệu điều đó có giúp « phe miền nam » có thể có lợi thế trong tương lai ? Benoît de Tréglodé : Trước hết, tôi nghĩ là hiện giờ, không thể biết được ai sẽ thay thế tổng bí thư đảng Cộng Sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng. Liệu ông Trọng có làm đến hết nhiệm kỳ vào năm 2026 không ? Liệu ông Trọng có từ chức trước thời hạn vì lý do sức khỏe không ? Không ai thực sự biết được chính xác. Rất nhiều chính trị gia quan tâm đến vị trí lãnh đạo chế độ Việt Nam. Người ta từng nói đến chủ tịch Quốc Hội Vương Đình Huệ, một trong những người từng được coi là ứng cử viên. Người ta cũng biết là từ Đại Hội Đảng lần thứ 13, bộ trưởng Công An Tô Lâm cũng quan tâm đến vị trí này. Tôi nghĩ là còn quá sớm để có thể đưa ra kiểu giả thuyết như vậy. Vì thế việc coi tân chủ tịch nước Võ Văn Thưởng, vừa mới được bầu hôm 02/03, là một ứng cử viên kế nhiệm chức tổng bí thư đảng thì tôi nghĩ là cũng chưa đủ chắc chắn. Ông Thưởng có một sự nghiệp thú vị vì đó là sự nghiệp của cán bộ Đảng vẫn luôn bảo vệ tư tưởng, học thuyết Mac-Lênin ở Việt Nam, hệ tư tưởng của Nhà nước. Ông Thưởng có chung điểm này với tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, người sử dụng những năm lãnh đạo cuối cùng để bảo vệ tư tưởng, tương lai và thành công của chế độ chính trị Việt Nam. RFI : Có nghĩa là chiến dịch chống tham nhũng sẽ được tiếp tục tiến hành mạnh tay ? Benoît de Tréglodé : Chiến dịch chống tham nhũng gần như là yếu tố thường trực trong đời sống chính trị Việt Nam. Đúng là trong nhiệm kỳ thứ 3, tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã biến chống tham nhũng thành « thương hiệu » của ông. Chính ông là người tung hết chiến dịch chống tham nhũng này đến chiến dịch bài trừ tham nhũng khác từ 10 năm qua. Nhưng trước thời ông Trọng, chính trường Việt Nam vẫn được điểm xuyết bằng những chiến dịch chống tham nhũng. Vì thế, chống tham nhũng không phải là điều gì mới và xu hướng này vẫn chưa sẵn sàng dừng lại. Có hai yếu tố giải thích cho việc này. Trước tiên, như mọi người đều biết, tham nhũng ở Việt Nam diễn ra ở mọi tầng lớp trong xã hội, có tham nhũng vặt, tham nhũng ở quy mô vừa và đại tham nhũng. Vì thế, một đảng đang tìm kiếm tính chính đáng, đang tìm cách củng cố tính chính đáng trong một đất nước trẻ, năng động, một đất nước mở cửa với thế giới, nhất là với những chế độ chính trị khác nhau ở châu Á, thì rất cần cho người dân thấy rằng Đảng có khả năng bắt những con cá lớn, rằng Đảng phải thể hiện sự trong sạch nhất định và đấu tranh chống tham nhũng trong thành phần đảng viên. Vì thế, điều quan trọng là Đảng cần phải củng cố vị trí ở Việt Nam. Tuy nhiên, đối với giới tinh hoa, như người ta vẫn nói, quan trọng là cũng phải tranh thủ thời cơ này để có thể gạt bỏ những đối thủ cạnh tranh vướng víu nhằm củng cố tham vọng của mình. RFI Tiếng Việt xin chân thành cảm ơn giám đốc nghiên cứu Benoît de Tréglodé, Viện Nghiên cứu Chiến lược (IRSEM), Trường Quân sự Pháp. Không có thay đổi lớn trên chính trường Việt Nam Sự kiện chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc xin thôi mọi chức vụ ngay trước kỳ nghỉ Tết Nguyên đán đã khiến truyền thông quốc tế tốn không ít giấy mực. Việc đảng Cộng Sản Việt Nam gấp rút bổ nhiệm ông Võ Văn Thưởng thay thế, sau đó được Quốc Hội nhanh chóng thông qua, cũng được bình luận rất nhiều trong những ngày vừa qua. Điểm chung đầu tiên, được truyền thông và giới chuyên gia nhận định là việc bổ nhiệm ông Võ Văn Thưởng, thành viên trẻ nhất của Bộ Chính Trị của đảng Cộng Sản Việt Nam, làm chủ tịch nước Việt Nam không gây bất ngờ và xáo trộn lớn cho đất nước. Đối với trang BBC, đây là « lựa chọn an toàn » và là « lựa chọn rất thận trọng », loại bỏ những quan ngại về khả năng Nhà nước cảnh sát. Tiếp theo, về đối ngoại, Việt Nam luôn cố giữ cân bằng giữa hai cường quốc Mỹ và Trung Quốc hiện cạnh tranh và đối đầu nhau trên nhiều mặt trận (Biển Đông, chiến tranh Ukraina, thương mại…). Việc bổ nhiệm một cán bộ Đảng chuyên nghiệp làm chủ tịch nước có thể khiến Bắc Kinh hài lòng, nhưng cũng không hẳn làm phật lòng phương Tây vì chủ tịch nước Việt Nam vẫn được coi là một chức vụ « danh dự » và quyền hạn trao cho chủ tịch nước vẫn còn hạn chế, theo trang Nikkei Asia. Giáo sư Carl Thayer, thuộc Học viện Quốc Phòng Úc, cho rằng « với tư cách là chủ tịch nước, ông Thưởng có lẽ sẽ không đề xướng các thay đổi trong chính sách đối ngoại của Việt Nam » vì « cần có sự đồng thuận rất cao trong số các lãnh đạo chủ chốt. Hơn nữa, chính sách đối ngoại là kết quả của quyết định tập thể và đồng thuận trong Bộ Chính Trị ».

Thẻ căn cước công dân điện tử là một trong những thành công mới nhất trong công cuộc chuyển đổi số ở Việt Nam và được sử dụng thay thế sổ hộ khẩu giấy, chính thức bị xóa bỏ từ ngày 01/01/2023. Quá trình này đang được tăng tốc để hướng đến mục tiêu vào năm 2025, Chính phủ điện tử Việt Nam vào top 50 thế giới (hiện đứng thứ 86) và đến năm 2030, được xếp vào nhóm 30 nước dẫn đầu, theo xếp hạng của Liên Hiệp Quốc. Ngoài sự hỗ trợ năng động của Pháp trong lĩnh vực này, Hà Nội muốn mở rộng hợp tác, học hỏi kinh nghiệm của Singapore, hiện đứng đầu các nước Đông Nam về chính phủ điện tử. Việt Nam giữ vị trí thứ 6 trên 11 nước trong khu vực, sau cả Malaysia, Thái Lan, Brunei và Indonesia. Dùng thẻ căn cước điện tử để bỏ quản lý hộ khẩu theo mô hình Trung Quốc Năm 2020 được xem là bước khởi đầu với Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Đến tháng 06/2021, lần đầu tiên Việt Nam ban hành Chiến lược phát triển Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030. Thực ra, con đường chuyển đổi số ở Việt Nam đã được định hình từ nhiều năm trước, theo nhà nghiên cứu Hà Hoàng Hợp, cộng tác viên liên kết của Viện Nghiên cứu Đông Nam Á - ISEAS-Yosof Ishak Institute tại Singapore, khi trả lời RFI Tiếng Việt ngày 21/02 : « Có thể nói, chính phủ điện tử ở Việt Nam bắt đầu từ khoảng năm 2011. Trước đó có kế hoạch được gọi là áp dụng công nghệ thông tin vào các hoạt động của hệ thống hành chính của chính phủ, tức là công vụ, nhưng thất bại. Sau đó, từ năm 2011-2012, bắt đầu có một kế hoạch khá đầy đủ để xây dựng chính phủ điện tử trong khuôn khổ quân trọng về cải cách hành chính. Như chúng ta biết, Việt Nam có chương trình cải cách hành chính 10 năm (2001-2010). Đó là một chương trình rất tốt, tạo ra những bước tiến cơ bản cho Việt Nam về hành chính, trong đó có cải cách thể chế, cải cách tư pháp, cải cách hệ thống công vụ và tài chính công, cũng như là hệ thống các doanh nghiệp. Trong vòng 10 năm, với sự giúp đỡ, tài trợ của các nước phát triển trong khuôn khổ hỗ trợ của Liên Hiệp Quốc, Việt Nam đã đạt được những bước tiến khá tốt. Từ 2012, việc xây dựng « chính phủ điện tử » bắt đầu diễn ra với thủ tục ban đầu là xây dựng các hệ thống internet ổn định và an toàn trong cả nước. Thứ hai là xây dựng những trung tâm dữ liệu. Thứ ba là bắt đầu số hóa các thủ tục hành chính và thủ tục công vụ để đưa vào thư viện và phục vụ, đặc biệt là từ thành phố Hồ Chí Minh, sau đó đến Hà Nội. Nhưng bước đầu tiên để làm những việc đó, là ngay từ năm 2014, Việt Nam đã có một dự án thí điểm là xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu dân cư ở Hải Phòng và đã cho kết quả tốt. Từ sau năm 2017 đến nay đã xây dựng được cơ sở dữ liệu dân khá toàn diện. Trên cơ sở đó, chính phủ Việt Nam đã bỏ được hình thức quản lý công dân và quản lý các hộ gia đình bằng hộ khẩu mà chuyển tất cả sang hệ thống căn cước công dân. Đây là hình thức quản lý hiện đại và không còn mang mầu sắc của Trung Quốc nữa. Đó là một việc làm rất lớn. Còn tất cả những dịch vụ gọi là « hệ thống công vụ », có thể nói rằng đang phát triển một cách không đồng đều, nhiều chỗ còn rất chậm. Và ở những nơi đã phát triển được một phần nào đấy thì mức độ an toàn của hệ thống và mức độ ổn định của hệ thống đều ở ngưỡng thấp. Ví dụ ở Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh, mức độ xây dựng chính phủ điện tử này còn đang chậm và các hệ thống đang hoạt động không ổn định ». Singapore : Mô hình mà Việt Nam muốn hợp tác trong khu vực Trong quá trình chuyển đổi số, Việt Nam thường nhắc đến những kinh nghiệm và để nhiều nước phương Tây hỗ trợ mà không đề cập đến Trung Quốc. Ví dụ, bộ Công An nêu trường hợp của « nhiều quốc gia đã tiên phong và đạt được nhiều thành tựu trong thực hiện chính phủ điện tử như Đan Mạch, Hàn Quốc, Singapore, Nga, Đức, Anh, Pháp, Estonia… ». Tại khu vực Đông Nam Á, Singapore là mô hình mà Việt Nam muốn hợp tác bởi vì, theo nhận định của bộ Công An Việt Nam, đảo quốc « thuộc nhóm nước đứng đầu thế giới về chỉ số phát triển Chính phủ điện tử, tiêu biểu là việc xây dựng cơ sở dữ liệu chung, tích hợp tất cả các dịch vụ hành chính công của các bộ/ngành ». Trong chuyến công du Singapore từ ngày 08-10/02/2023 nhân kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao, 10 năm thiết lập quan hệ Đối tác chiến lược song phương, thủ tướng Phạm Minh Chính đã đề cập với đồng nhiệm Lý Hiển Long về hợp tác « chuyển đổi số, bao gồm chính phủ điện tử, quốc gia thông minh-thành phố thông minh và sản xuất thông minh ». Singapore bắt đầu thực hiện quá trình chuyển đổi số từ cách đây gần nửa thế kỷ, với Chương trình tin học hóa quốc gia ngay từ thập niên 1980. « Đó là điều mà Việt Nam có thể học để có được một hệ thống công vụ số ổn định, nhanh và minh bạch », theo nhà nghiên cứu Hà Hoàng Hợp. « Singapore đã phát triển chính phủ điện tử từ lâu, từ khoảng năm 1998. Khi đó, họ dùng một thuật ngữ, gọi là « công nghệ thông tin hóa hệ thống công vụ » của họ. Bắt đầu từ đó, hơn 20 năm, họ đã làm được nhiều việc khác nhau, từ việc đưa các thủ tục công vụ, tức là thủ tục hành chính, từ đơn giản nhất để số hóa. Cho đến gần đây, họ đã đạt được những mức độ rất cao vì 100% dịch vụ công của họ đã được chuyển đổi số thành công và ở mức độ tất cả các mặt, từ dữ liệu, lưu trữ, an toàn lưu trữ dữ liệu đến các bước xử lý công việc, rồi các quy trình, quy tắc xử lý công việc và công vụ đều được họ làm ở mức độ cao nhất. Chỉ có một mức độ là vì nếu xét ở mức độ là hệ thống chính phủ điện tử của Singapore đạt mức độ thống suốt ở mức cao, nhưng mức độ chính phủ điện tử thông minh thì vẫn chưa đạt được ». Báo Chính phủ Việt Nam cho biết sau chuyến thăm của thủ tướng Phạm Minh Chính, Việt Nam và Singapore dự kiến đẩy mạnh chia sẻ kinh nghiệm quản lý, các sáng kiến, nền tảng trong lĩnh vực chuyển đổi số trên 3 trụ cột : chính phủ số, kinh tế số và xã hội số ; hỗ trợ Việt Nam xây dựng nền tảng số, thúc đẩy chuyển đổi số trên các lĩnh vực ưu tiên, như quản lý dân cư, tài chính ngân hàng, đất đai, thương mại điện tử… Nhà nghiên cứu Hà Hoàng Hợp cho biết thêm : « Về hợp tác giữa Việt Nam và Singapore, trước đây đã đặt vấn đề đó, lúc đầu là từ thời ông Nguyễn Xuân Phúc (khi còn làm chủ tịch nước), sau đó vào tháng 10/2022, tổng thống Singapore đến Việt Nam và cũng đề cập đến vấn đề này. Vừa rồi, ông Phạm Minh Chính đi thăm Singapore, cũng đã đặt vấn đề này, cũng chỉ mở rộng ra một chút. Nhưng phải nói thật là chưa có gì cụ thể. Tất cả mới chỉ tập trung vào việc để hai bên hợp với nhau, chủ yếu là Singapore trao đổi với Việt Nam về kinh nghiệm xây dựng chính phủ điện tử và có thể giúp Việt Nam việc bắt đầu từ khâu chuyển đổi số, đào tạo công chức, nâng cao năng lực của hệ thống công vụ của Việt Nam nói chung và hệ thống huấn luyện trong nước cho việc chuyển từ một chính phủ bình thường thành chính phủ điện tử ». Mở rộng hợp tác với các nước phương Tây có quy mô dân số tương ứng Ngoài ra, nhà nghiên cứu Hà Hoàng Hợp đánh giá mô hình quản lý của Singapore có một số điểm hạn chế đối với Việt Nam, đặc biệt liên quan đến số dân. Đảo quốc chỉ có gần 6 triệu dân, trong khi Việt Nam có gần 100 triệu. Cho nên, Việt Nam cần mở rộng hợp tác về chính phủ điện tử với các nước có quy mô dân số tương tự. « Mô hình mà Việt Nam cần học nhiều, ở khu vực này thì chỉ có mỗi Singapore. Còn thực ra, Việt Nam nên học những nước như Pháp, Úc, Anh thì tốt hơn, bởi vì Singapore là một nước nhỏ, chỉ có 5 triệu người sử dụng hệ thống công vụ, nên việc xây dựng một hệ thống chính phủ điện tử ở Singapore, tôi nghĩ là dễ hơn so với xây dựng ở Việt Nam rất nhiều. Cho nên, Việt Nam cần tính đến cách xây dựng một chính phủ điện tử phục vụ cho số đông, khoảng 100 triệu người. Việc này có thể học từ Pháp, Đức, Anh quốc, Mỹ, dường như sẽ có bài học tốt hơn hẳn so với học từ Singapore ». Pháp là nước hỗ trợ tích cực quá trình hiện đại hóa hành chính Việt Nam thông qua chuyển đổi số. Ngay năm 2018, một thỏa thuận hợp tác liên chính phủ đã được ký nhân chuyến thăm Việt Nam của thủ tướng Pháp. Ông Béla Hégédus, tùy viên hợp tác, trưởng phòng Pháp luật, Tư pháp và Quản trị, Đại sứ quán Pháp tại Việt Nam, cho biết từ bốn năm nay, Pháp « đã huy động hơn 2 triệu euro, thông qua nguồn tài chính của Cơ quan Phát triển Pháp - AFD và hiện nay là nguồn hỗ trợ của bộ Châu Âu và Ngoại Giao Pháp, và hàng chục chuyên gia Pháp thuộc tất cả các lĩnh vực liên quan đến chuyển đổi số và hiện đại hóa nền hành chính » để trao đổi, tọa đàm, huấn luyện với phía Việt Nam. Một thành công lớn là Cổng dịch vụ công quốc gia Việt Nam đã được ra mắt vào cuối năm 2019. Theo ông Béla Hégédus, Cổng dịch vụ công đã « làm thay đổi cuộc sống hàng ngày của rất nhiều người dân Việt Nam bằng việc đơn giản hóa các thủ tục hành chính » và thu hút « hơn 830 triệu lượt truy cập ». Hiện đã có 4.416 thủ tục hành chính được triển khai trực tuyến trên Cổng dịch vụ công quốc gia của Việt Nam, có nghĩa là « gần 70% các thủ tục hành chính đã được đưa lên mạng ». Giữa năm 2022, đại sứ quán Pháp và Văn phòng Chính phủ Việt Nam đã khởi động dự án « Hỗ trợ hiện đại hóa nền hành chính Việt Nam bằng chuyển đổi số » do bộ Châu Âu và Ngoại giao Pháp tài trợ, xoay quanh ba trụ cột chính : đơn giản hóa thủ tục hành chính, tối ưu hóa quan hệ giữa các cơ quan hành chính, quản lý các chính sách công dựa trên dữ liệu số mở. Đây là một trong số những dự án giúp Việt Nam đạt được chủ trương « 4 không » : Họp không gặp mặt, xử lý văn bản không giấy tờ, giải quyết thủ tục hành chính không tiếp xúc và thanh toán không dùng tiền mặt.

Sau 12 năm đàm phán, ngày 23/12/2022, Indonesia và Việt Nam đã giải quyết được tranh chấp trên biển, cụ thể là đã kết thúc đàm phán về việc phân định vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) chồng lấn giữa hai nước tại khu vực quần đảo Natuna ở Biển Đông. Thỏa thuận giữa Hà Nội và Jakarta sẽ chấm dứt những căng thẳng lâu nay giữa hai nước, nhưng chắc là sẽ khiến Trung Quốc giận dữ, vì Bắc Kinh vẫn tuyên bố chủ quyền đối với một phần khu vực mà Indonesia và Việt Nam tranh chấp.  Tổng thống Indonesia Joko Widodo và Chủ tịch nước Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc đã công bố thỏa thuận này trong chuyến thăm cấp nhà nước 3 ngày của ông Phúc tại Indonesia tháng 12 năm ngoái.  Căng thẳng do đánh bắt cá Trong những năm gần đây, Việt Nam và Indonesia thường xuyên gặp căng thẳng tại vùng đặc quyền kinh tế chồng lấn lên nhau. Lực lượng tuần duyên Indonesia đã tịch thu và phá hủy hàng chục tàu thuyền Việt Nam trong vùng biển tranh chấp, đặc biệt là xung quanh quần đảo Natuna. Năm 2017, một tàu Cảnh sát biển Việt Nam bị cáo buộc đã ngăn chặn một nỗ lực của Indonesia nhằm hộ tống các tàu Việt Nam ra khỏi khu vực tranh chấp. Trong vụ này, một sĩ quan Indonesia bị lực lượng Cảnh sát biển Việt Nam bắt giữ.  Tháng 4/2019, một tàu Indonesia va chạm với 2 tàu Kiểm ngư Việt Nam. Năm 2019, Indonesia đã phá hủy 38 tàu treo cờ Việt Nam bị cáo buộc đánh bắt trái phép. Đến tháng 3 năm 2021, Cảnh sát biển Indonesia lại bắt giữ hai tàu đánh cá Việt Nam. Ngoài nguồn thủy sản dồi dào, khu vực tranh chấp ranh giới giữa hai nước cũng được coi là giàu tài nguyên thiên nhiên. Thỏa thuận nói trên như vậy là sẽ góp phần chấm dứt nhiều năm đụng độ giữa hai nước trong khu vực tranh chấp, đặc biệt là về nạn đánh bắt cá trái phép. Trả lời RFI Việt ngữ ngày 05/01/2023, nhà nghiên cứu Hoàng Việt, thuộc Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh, nhận định: “ Sau khi hiệp định có hiệu lực thì tình trạng này bắt đầu mới giảm bớt được. Trong thời gian qua, một số ngư dân Việt Nam bị phía Indonesia bắt vì bị cho là vi phạm vùng đặc quyền kinh tế của Indonesia, nhưng các ngư dân Việt Nam khẳng định là họ đánh bắt trong vùng biển của Việt Nam, chứ không phải của Indonesia. Nhưng điều này rất khó nói và khó tranh luận. Một trong những yếu tố dẫn đến việc Việt Nam vi phạm thẻ vàng về IUU Fishing ( đánh bắt cá bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định ), đó là có những khu vực mà rất nhiều tàu cá của Việt Nam  bị cáo buộc xâm phạm vùng biển của những quốc gia khác, trong đó có Indonesia.  Sau khi hiệp định chính thức có hiệu lực thì chuyện tranh cãi về việc ngư dân Việt Nam xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế Indonesia sẽ rõ ràng hơn, vì chắc chắn là khi phân định thì sẽ phân định rõ nơi nào thuộc đặc quyền kinh tế của Indonesia, nơi nào là của Việt Nam, nơi nào là vùng đánh cá chung của cả hai bên.” Gợi ý cho những tranh chấp khác? Trước mắt, các nhà phân tích tin rằng thỏa thuận giữa Indonesia với Việt Nam sẽ mở đường cho nhiều nước láng giềng của Trung Quốc giải quyết các yêu sách chủ quyền chồng lấn lên nhau ở Biển Đông. Ví dụ, Việt Nam cũng có tranh chấp tương tự với cả Philippines và Malaysia. Nhà nghiên cứu Hoàng Việt giải thích:  “Nó sẽ là gợi ý tốt cho Việt Nam và các các quốc gia Đông Nam Á có tranh chấp tương tự trên khu vực Biển Đông, bởi vì cơ sở của nó là luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển, có các án lệ quốc tế liên quan đến phân định biển… Thực tiễn quốc tế mới là cơ sở để các quốc gia giải quyết vấn đề này.  Việt Nam cũng có những vùng chồng lấn tương tự với vùng biển của Philippines và Malaysia, tuy nhiên, tình huống cụ thể với mỗi bên có rất nhiều điểm khác biệt. Trong quần đảo Trường Sa, có một số thực thể mà cả Việt Nam, Malaysia đều khẳng định chủ quyền. Những thực thể đó có những vùng biển xung quanh mà cả ba quốc gia đều cho là của mình. Giải quyết vấn đề này sẽ rất khó khăn, nhưng rõ ràng việc Việt Nam và Indonesia kết thúc được hiệp định này cho thấy, thứ nhất là các quốc gia ASEAN trong khu vực Biển Đông có những tranh chấp về chồng lấn như vậy hoàn toàn có thể giải quyết được tranh chấp này trong hòa bình và dưới ánh sáng của luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển. Năm nay cũng là năm kỷ niệm 40 năm Công ước này được ký kết. Tranh chấp Biển Đông là tranh chấp đầy phức tạp. Nếu các quốc gia ASEAN có tranh chấp Biển Đông mà giải quyết được những vấn đề khúc mắc của riêng mình, thì đó cũng là một điều tốt để cho  vấn đề Biển Đông có thể được giải quyết tốt hơn. Nếu tất cả các quốc gia có tranh chấp chồng lấn như vậy mà giải quyết ổn thỏa được các vấn đề đó, thì chỉ còn lại vấn đề quan trọng nhất là đối với Trung Quốc. Điều đó cũng sẽ tạo một sức ép không nhỏ đối với Trung Quốc.”  Trong một bài viết trên trang Forbes ngày 27/12/2022, giáo sư Jill Goldenziel, Đại học Quốc Phòng Hoa Kỳ, cũng lưu ý rằng Việt Nam và Indonesia đã quyết định giải quyết tranh chấp ranh giới của họ dựa trên Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển (UNCLOS), qua đó bác bỏ yêu sách của Trung Quốc về “quyền lịch sử” đối với vùng Biển Đông. Do đó, thỏa thuận này là một bước quan trọng hướng tới một mặt trận thống nhất giữa các nước láng giềng của Trung Quốc trong việc giải quyết hòa bình các tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông.  Việc lựa chọn UNCLOS làm cơ sở giải quyết tranh chấp ranh giới cũng ngầm thể hiện sự ủng hộ đối với phán quyết của Tòa Trọng tài Thường trực năm 2016 về vụ kiện của Philippines, bác bỏ các yêu sách chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông.  Phản ứng của Trung Quốc ? Giáo sư Goldenziel cũng nhấn mạnh là các chi tiết của thỏa thuận giữa Hà Nội và Jakarta vẫn chưa được công khai, bởi vì nếu làm như vậy, Trung Quốc có thể sẽ đáp trả bằng các biện pháp ngoại giao, hoặc thậm chí quân sự mạnh mẽ. Cho tới nay, bất cứ khi nào một quốc gia láng giềng chính thức bày tỏ sự ủng hộ phán quyết của Tòa Trọng tài Thường trực về Biển Đông, Trung Quốc đều phản đối mạnh mẽ. Thỏa thuận Indonesia-Việt Nam được thông qua vào thời điểm Trung Quốc ngày càng hung hăng, khẳng định các yêu sách chủ quyền của họ ở Biển Đông. Tại khu vực ranh giới giữa Indonesia và Việt Nam,Trung Quốc có thể triển khai lực lượng dân quân biển có vũ trang, đội lốt tàu cá, để xác quyết chủ quyền đối với khu vực. Tuy nhiên, nhà nghiên cứu Hoàng Việt nêu lên hai lý do khác: “Trường hợp thứ nhất, thông thường, nếu một hiệp định đã được hoàn tất, thì theo trình tự, còn một bước nữa là Quốc Hội mỗi bên thông qua, thì nó mới chính thức có hiệu lực. Hiện nay vẫn chưa có lịch trình của cả hai bên, đặc biệt là bên phía Việt Nam, để thông qua văn bản này. Như thế là phải mất thêm một thời gian nữa. Trong thời gian đó hai bên sẽ đều giữ kín thông tin. Khả năng thứ hai là hai bên đã kết thúc đàm phán, tức là đã đồng ý với nhau một số nguyên tắc cơ bản, nhưng còn những vấn đề cụ thể của hiệp định thì vẫn chưa hoàn tất. Thậm chí là có những vấn đề kèm theo hiệp định đó, ví dụ như những phụ lục hay những hiệp định kèm theo thì vẫn chưa xong. Cho nên,  đó chỉ mới là bước đầu, chưa thật sự hoàn tất, chính vì vậy hai bên vẫn chưa đưa ra thông tin cụ thể trong lúc này.” Giáo sư Goldenziel, tác giả bài viết trên trang Forbes ngày 27/12/2022, cho rằng thỏa thuận Indonesia-Việt Nam có thể  là khuôn mẫu cho các nỗ lực phối hợp nhằm chống lại sự bành trướng trên biển của Trung Quốc, và là một bước tiến tới một mặt trận Đông Nam Á thống nhất chống lại các yêu sách chủ quyền phi pháp của Trung Quốc trên Biển Đông. Nhà nghiên cứu Hoàng Việt cũng có cùng nhận định: “ Có ý kiến cho rằng Trung Quốc cũng không hài lòng về chuyện này, bởi vì cái quan trọng nhất là Trung Quốc vẫn muốn đàm phán với ASEAN về vấn đề Biển Đông, đặc biệt là về COC ( Bộ Quy tắc Ứng xử trên Biển Đông ). Nhiều người cho rằng Trung Quốc vẫn muốn ngăn cản và chia rẽ các nước ASEAN. Chính vì vậy mà Trung Quốc sẽ tìm cách can thiệp vào hiệp định này. Cũng có người cho rằng, hiệp định dù có được ký kết thì cũng phải được Quốc Hội phê chuẩn. Đối với Quốc Hội Việt Nam thì chắc là không khó khăn lắm trong việc thông qua, khi mà chính phủ đã quyết định. Nhưng đối với Indonesia lại là chuyện khác. Ngay cả tại Indonesia cũng có những nhóm thân Trung Quốc hoặc không thân Trung Quốc, vì thế Trung Quốc cũng có thể tác động bằng cách này hay cách khác. Chỉ sau khi Quốc Hội Indonesia phê chuẩn thì lúc đó mới là chắc chắn. Khả năng là có thể xảy ra, bởi vì Trung Quốc sẽ tìm cách vận động khiến cho Quốc Hội có những tiếng nói khác biệt, dẫn tới việc phê chuẩn bị chậm trễ, hoặc kéo dài hoặc là chưa biết có được thông qua hay không.” Sự hỗ trợ của Mỹ Trong bài viết nói trên, giáo sư Goldenziel còn cho rằng thỏa thuận về biên giới trên biển giữa Việt Nam và Indonesia có thể góp phần giúp Hoa Kỳ chống lại Trung Quốc trong khu vực. Theo giáo sư Goldenziel, Hoa Kỳ nên làm việc với Indonesia và Việt Nam để tăng cường thỏa thuận, nhằm hỗ trợ chiến lược quốc gia của Hoa Kỳ trong việc chống đánh bắt cá bất hợp pháp, không theo quy định và không báo cáo (IUU Fishing), đồng thời khẳng định luật pháp ở Biển Đông. Tác giả bài viết khẳng định: “Hoa Kỳ sẵn sàng hành động để hỗ trợ Indonesia và Việt Nam giúp cho  thỏa thuận thành công. Việt Nam là quốc gia ưu tiên trong Đạo luật An Toàn Hàng hải của Hoa Kỳ, một phần trong Chiến lược Quốc gia của Hoa Kỳ về Chống Khai thác IUU. Điều này có nghĩa là Việt Nam đã bày tỏ sẵn sàng hành động chặt chẽ với Hoa Kỳ để chống đánh bắt cá bất hợp pháp. Hoa Kỳ nên làm việc với Việt Nam và Indonesia để củng cố thỏa thuận của họ bằng cách cung cấp đào tạo và hỗ trợ cho lực lượng bảo vệ bờ biển của cả hai quốc gia để chống lại việc đánh bắt IUU và khẳng định các quyền hàng hải chống lại Trung Quốc. Hoa Kỳ cũng có thể giúp tiến hành các chiến dịch thông tin đại chúng để nâng cao nhận thức về ranh giới biển mới và các quyền hợp pháp của cả hai quốc gia đối với khu vực. Ngoài ra, Hoa Kỳ có thể hỗ trợ cả hai quốc gia lập hồ sơ và công khai các vi phạm đánh bắt IUU của Trung Quốc trong khu vực biên giới và thực hiện hành động pháp lý bất cứ khi nào thích hợp.”

Chỉ trong một năm, Việt Nam vượt 10 bậc trong bảng Chỉ số nhận thức tham nhũng (Corruption Perceptions Index) của tổ chức Minh Bạch Quốc Tế : từ vị trí 87/180 quốc gia năm 2021 lên vị trí 77 năm 2022. Một chủ tịch nước “thôi mọi chức vụ” chỉ sau 21 tháng nắm quyền là sự kiện chưa từng có tại Việt Nam cho thấy chính sách của đảng Cộng Sản triệt tận gốc vấn tham nhũng trên thượng tầng. Đảng đang hình thành “văn hóa từ chức”. Nhưng theo một số chuyên gia được trang The Diplomat trích dẫn ngày 09/02/2023, đảng lại tạo ra một hệ thống có hai cấp độ : Một số lãnh đạo được “hạ cánh an toàn”, tránh mọi hệ lụy cho gia đình, như trường hợp của ông Nguyễn Xuân Phúc ; số khác, thường là cấp dưới, không có vây cánh mạnh, phải chịu trách nhiệm, hậu quả nặng. Điều này trái với phát biểu của tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng ngày 30/06/2022 tại Hội nghị toàn quốc tổng kết 10 năm công tác phòng chống tham nhũng, tiêu cực giai đoạn 2012-2022 : “Quyền lực đến đâu trách nhiệm đến đó, quyền lực càng cao trách nhiệm càng lớn”. Trang The Diplomat cho rằng “chiến dịch chống tham nhũng còn kéo dài chừng nào ông Nguyễn Phú Trọng còn giữ chức tổng bí thư nhưng khó triệt để”, bởi vì “cội nguồn của nạn tham nhũng ở Việt Nam là do chỉ có một đảng lãnh đạo”. Những đại án tham nhũng gần đây, cùng với những xáo trộn trên thượng tầng lãnh đạo - hệ quả từ chống tham nhũng - có khiến các nhà đầu tư ngoại quốc phân vân ? Sức hút đầu tư nước ngoài của Việt Nam có bị ảnh hưởng không ? Giám đốc nghiên cứu Benoît de Tréglodé, Viện Nghiên cứu Chiến lược (IRSEM) của Trường Quân sự Pháp, trả lời một số câu hỏi của RFI Tiếng Việt ngày 10/02/2023. RFI : Một chủ tịch nước từ chức là sự kiện chưa từng có ở Việt Nam. Ngày 17/01/2023, ông Nguyễn Xuân Phúc thông báo thôi mọi chức vụ và nghỉ hưu, trong khi vị trí “Tứ trụ” thường được đàm phán quyết liệt ở Việt Nam. Buộc một chủ tịch nước “tự nguyện” rời vị trí, phải chăng đảng Cộng Sản khẳng định quyền lực tuyệt đối của mình ? Benoît de Tréglodé : Đúng, không thể nói là tự nguyện từ chức. Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc đã chính thức thôi mọi chức vụ, đó là điều được công bố ở Việt Nam. Ông phải từ chức vì có nghi ngờ mối quan hệ giữa vợ ông với công ty Việt Á, nơi nhập khẩu kit xét nghiệm Covid của Trung Quốc, sau đó được bán lại với giá rất cao cho các tỉnh trên cả nước. Đây là nguồn gốc của đại án tham nhũng ở Việt Nam. Phát biểu trong buổi bàn giao công tác, ông Nguyễn Xuân Phúc nói là ông từ chức vì chịu trách nhiệm chính trị khi một số cán bộ cấp dưới của ông vi phạm và dính vào tai tiếng tham nhũng. Nhưng thực ra, chuyện lại thú vị hơn, liên quan đến chủ trương được tổng bí thư đảng Cộng Sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng ủng hộ. Chúng ta nhớ là ông Trọng đang giữ nhiệm kỳ thứ 3 sau khi được bầu lại tại Đại hội Đảng lần thứ 13 vào tháng 01/2021 và sẽ 79 tuổi vào tháng Tư tới. Ở đây không có chuyện tính toán, không có ý đồ chính trị cá nhân. Điều thực sự là trọng tâm trong những mối bận tâm của ông Trọng, đó là bảo vệ hệ tư tưởng, sự trong sạch của chế độ, cũng như nỗi ám ảnh duy trì đảng cầm quyền trong xã hội Việt Nam. Đó mới thực sự là thách thức ưu tiên đối với đảng. Vì thế, ông Trọng bảo vệ chân lý này bằng những chiến dịch chống tham nhũng, vẫn thường gặp trong chế độ kiểu này và đôi lúc cũng vì lý do chính trị. Nhưng nên nhớ đó chỉ là vì mục đích trong sạch về tư tưởng, bảo vệ tư tưởng. Điều đó rất quan trọng đối với ông tổng bí thư. RFI : Sau sự kiện chủ tịch Nguyễn Xuân Phúc từ chức, hình ảnh chống tham nhũng mà đảng Cộng Sản Việt Nam gửi đi có thể được hiểu theo hai hướng : khẳng định chính sách chống tham nhũng triệt để nhưng cũng cho thấy nạn tham nhũng trên thượng tầng lãnh đạo ?  Benoît de Tréglodé : Người ta vẫn nói với nhau về tham nhũng trên thượng tầng lãnh đạo trong các quán cà phê ở Việt Nam. Mọi người đều biết là tham nhũng tồn tại nhưng đành phải chấp nhận thực tế. Chúng ta vẫn nhớ câu chuyện của bộ trưởng Công An Tô Lâm ăn thịt bò ở Luân Đôn (Anh) với giá cắt cổ. Tất cả mọi người đều biết. Ở Việt Nam, họ truyền nhau video quay cảnh ông Lâm ăn thịt bò dát vàng. Nhưng chuyện đó đã không làm suy yếu hẳn vị thế của bộ trưởng Công An. Từ giờ, cuộc chiến chống tham nhũng nhắm đến những con “cá lớn” theo cách gọi ở Việt Nam, một mặt là để chứng minh đảng Cộng Sản Việt Nam nêu gương và có những biện pháp, đôi khi khá là dân túy, mặt khác là nhằm trấn an người dân về vai trò của đảng, cũng như tham vọng trong việc bảo vệ tư tưởng và sự trong sạch trong đảng. Nhưng không phải ai cũng hoàn toàn bị lừa. Nạn tham nhũng tràn lan ở Việt Nam, từ cấp thấp nhất đến cấp cao nhất. Mọi thứ đều có thể mua được nên người dân Việt Nam biết hệ thống vận hành như thế. Vì thế, để trụ vững, đôi khi chế độ cần lấy vài trường hợp làm gương. RFI : Trả lời nhật báo Pháp Le Monde ngày 19/01, ông nói rằng đánh vào tầng lớp tinh hoa vẫn được coi là thực dụng và cởi mở với phương Tây cũng có thể được hiểu là “một hành động chính trị thể thiện thực tâm của Việt Nam với Bắc Kinh, rằng Việt Nam không đến mức nhạy cảm với tiếng gọi của Hoa Kỳ đến vậy”. Xin ông giải thích thêm về nhận định này ! Chủ trương đó có tác động đến những dự án hợp tác, đặc biệt là về kinh tế, năng lượng, mà Mỹ dự tính ở Việt Nam ? Benoît de Tréglodé : Phải xem xét vấn đề này trong toàn cảnh. Mối quan hệ bất cân xứng về kinh tế vẫn tồn tại giữa Việt Nam và Trung Quốc, cùng với việc Bắc Kinh ngày càng khai thác quan hệ thương mại song phương với Hà Nội vào các mục đích chiến lược, dần khiến Việt Nam phải gộp thêm vấn đề an ninh quốc gia vào việc quản lý mối quan hệ kinh tế với nước láng giềng. Việt Nam đang ở thế khó. Trung Quốc là đối tác thương mại quan trọng, là nguồn nhập khẩu hàng đầu của Việt Nam từ nhiều năm nay và cũng là một nhà đầu tư lớn. Việt Nam dần bị phụ thuộc một phần nguồn cung vào Trung Quốc. Về thực tiễn mà nói, do thực tế kinh tế, một chính phủ cũng không thể có mối quan hệ quá phức tạp với các đối tác kinh tế lớn này. Với Hoa Kỳ cũng tương tự. Mỹ là đối tác thương mại lớn thứ ba của Việt Nam. Cho nên, phải nhắc lại một lần nữa là Hà Nội và đội ngũ lãnh đạo không thể đưa ra lựa chọn ý thức hệ liên quan đến những gì đang bị đe dọa, ở đây là tăng trưởng kinh tế của đất nước và ổn định xã hội. Có thể thấy là Việt Nam đang cùng lúc thử các đối tác thương mại quan trọng của họ bằng cách từ giờ thêm khía cạnh an ninh quốc gia nhiều hơn trước đây, nhưng thực sự vẫn không thể chọn bên này hay bên kia. Việc Mỹ-Trung gia tăng tranh chấp thương mại hoặc có mối quan hệ căng thẳng không có lợi nhiều cho Việt Nam. RFI : Một trong những đồn đoán, cũng được ông nêu với báo Le Monde, là có khả năng bộ trưởng Công An Tô Lâm sẽ trở thành chủ tịch nước Việt Nam. Nếu đúng như vậy thì sẽ có hai nhà lãnh đạo xuất thân từ ngành công an. Một chính phủ như vậy, song song với vấn nạn tham nhũng trên thượng tầng lãnh đạo, có làm lung lay niềm tin vào Việt Nam của các nhà đầu tư nước ngoài ? Benoît de Tréglodé : Câu hỏi tiềm ẩn sau vấn đề này là còn phải chờ xem ông Nguyễn Phú Trọng phê duyệt kế hoạch về điểm này của ông Tô Lâm như thế nào. Đúng là đang có sự thay đổi. Hiện giờ, tổng bí thư đảng thấy ở bộ trưởng Công An một đồng minh có chung niềm tin là bảo vệ ý thức hệ của hệ thống. Tiếp theo, chuyện ảnh hưởng của bộ Công An gia tăng trong bộ máy Nhà nước Việt Nam là điều đáng chú ý mà chúng ta vẫn theo dõi và thấy có nhiều thay đổi trong những năm gần đây. Thủ tướng hiện nay cũng từng là cán bộ trong bộ Công An. Người thay thế thứ trưởng vừa bị mất chức ở bộ Ngoại Giao hồi đầu tháng 01/2023 dường như cũng là một người thân cận của ủy viên bộ Chính Trị, bộ trưởng Công An. Có thể thấy xu hướng này diễn ra bởi vì nó triển khai mong muốn thực sự của Bắc Kinh và Hà Nội : Làm cách nào đó để có một số lĩnh vực chung, có thể chia sẻ được. Những ưu tiên lớn trong trường hợp này là bảo vệ vai trò của đảng trong xã hội và duy trì trật tự xã hội. RFI : Như ông vừa nói, có thể thấy sức ảnh hưởng của bộ Công An trong chiến dịch bài trừ tham nhũng của đảng Cộng Sản Việt Nam, trong khi lãnh đạo đảng cũng duy trì đường lối hữu hảo với “anh cả” Trung Quốc. Hai yếu tố này tác động như nào đến giới đầu tư nước ngoài, nhất là phương Tây, trong khi Việt Nam không ngừng thu hút đầu tư nước ngoài trong những năm gần đây ? Benoît de Tréglodé : Khi nghiên cứu về chế độ chính trị Việt Nam, các nhà phân tích thường cố tìm sự tồn tại của các yếu tố, như “thân phương Tây” hoặc “thân Trung Quốc”. Tôi thấy phân tích này không đúng trong trường hợp của Việt Nam. Nhưng đúng là trong những năm gần đây, chúng ta thấy có sự gia tăng ảnh hưởng của bộ Công An cũng như người của bộ này, đặc biệt người đứng đầu là tướng Tô Lâm có sức ảnh hưởng lớn. Sức ảnh hưởng này được hiểu theo hai cấp độ. Trước tiên là ở mức tham vọng của một cá nhân. Chúng ta nhớ là trong Đại hội đảng Cộng Sản Việt Nam lần trước, ông Tô Lâm khao khát vị trí của ông Nguyễn Phú Trọng. Ông mơ được làm tổng bí thư. Và tham vọng này vẫn còn đó. Người ta cũng thấy ông Tô Lâm có khả năng làm chủ tịch nước. Thường thì việc đó sẽ được quyết định khi hai thành viên mới của bộ Chính Trị được lựa chọn vào tháng 04 tới, sau đó việc bổ nhiệm phải được thông qua ở Quốc Hội vào tháng 05. Có thể nói, khía cạnh tham vọng cá nhân này rất quan trọng. Điểm thứ hai, có thể thấy rõ hiện nay, những hoạt động dồn dập của các nước phương Tây, đặc biệt là Hoa Kỳ đối với Việt Nam, trong khuôn khổ chính sách Ấn Độ-Thái Bình Dương, có ý nghĩa vô cùng quan trọng để hiểu xem Trung Quốc phản ứng như thế nào với chuyện này. Dĩ nhiên là Bắc Kinh phản đối nhưng không thể làm quá. Và Việt Nam lợi dụng sự chống ảnh hưởng của phương Tây đối với Bắc Kinh để có thể có thêm khả năng hành động trước Trung Quốc. Đó là kiểu trò chơi “mèo vờn chuột”. Trong bối cảnh như vậy, dĩ nhiên Việt Nam phải đưa ra các cam kết cho Trung Quốc để chứng tỏ rằng Hà Nội chưa sẵn sàng đổi bên hoặc xích lại quá gần với những yêu cầu của phương Tây và của Mỹ. Đó mới là chính sách thực thụ. Sẽ không có thay đổi trong Hiến Pháp hay trong việc thực hiện chính sách đối ngoại của Việt Nam. Đó là trò chơi cân bằng giữa hai nước lớn. Và vị trí địa lý không thay đổi được (sát với Trung Quốc) không cho phép Việt Nam làm khác đi. RFI Tiếng Việt chân thành cảm ơn giám đốc nghiên cứu Benoît de Tréglodé, Viện Nghiên cứu Chiến lược (IRSEM), Trường Quân sự Pháp.

Vào tháng trước, chỉ vài ngày trước Tết Nguyên Đán, 17/01/2023, một sự kiện chưa từng có ở Việt Nam đã thu hút sự chú ý của báo chí quốc tế: Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc đã buộc phải từ chức trong khuôn khổ chiến dịch chống tham nhũng do tổng bí thư đảng Cộng Sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng phát động. Đây là lần đầu tiên ở Việt Nam, một chủ tịch nước phải “xin thôi” giữ chức lúc đương nhiệm.  Về mặt chính thức, ông Nguyễn Xuân Phúc buộc phải từ chức như vậy là vì ông phải “chịu trách nhiệm chính trị”, do trong thời gian làm thủ tướng từ năm 2016 đến năm 2021, ông đã “để nhiều cán bộ, trong đó có 2 phó thủ tướng, 3 bộ trưởng có vi phạm, khuyết điểm, gây hậu quả rất nghiêm trọng”. Trước ông Nguyễn Xuân Phúc, hai phó thủ tướng Phạm Bình Minh và Vũ Đức Đam cũng đã buộc phải “xin thôi” giữ chức vào cuối tháng 12 năm ngoái do bị dính líu đến các vụ tham nhũng. Những đảo lộn trong thành phần lãnh đạo tối cao của Việt Nam hiện vẫn là đề tài bàn luận của báo chí quốc tế, đặc biệt họ quan tâm đến tác động đối với đường lối ngoại giao của Việt Nam. Asia Times: Việt Nam theo gương Trung Quốc  Trang Asia Times ngày 02/02/2023 có đăng một bài phân tích của ông M.K. Bhadrakumar, nguyên là một nhà ngoại giao Ấn Độ, với tựa đề “ Việt Nam thấy một tương lai chung với Trung Quốc hơn là với Hoa Kỳ” ( Vietnam sees a shared future more with China than US ).  Theo nhận định chung của ông M.K. Bhadrakumar, cuộc thanh trừng chống tham nhũng của tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng cho thấy Việt Nam đang đi theo hướng nặng về ý thức hệ hơn và bớt thân phương Tây hơn. Tác giả bài viết ghi nhận: “ Nỗ lực chống tham nhũng kéo dài hàng thập kỷ do tổng bí thư đảng Cộng Sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng phát động đã tăng tốc trong những năm gần đây và dường như được thúc đẩy bởi những mối quan tâm rất giống với những mối quan tâm của đảng Cộng Sản Trung Quốc và chủ tịch Tập Cận Bình. Về cơ bản, động lực của chiến dịch này là tính chính đáng của đảng Cộng Sản Việt Nam với tư cách là đảng cầm quyền.” Theo ông, đảng Cộng Sản Việt Nam đang nhìn sang phía “đàn anh” đảng Cộng Sản Trung Quốc vốn đã định hướng cho giai đoạn phát triển kinh tế kế tiếp với mục tiêu trở thành “một cường quốc xã hội chủ nghĩa hiện đại” ( mục tiêu được đề ra tại Đại hội đảng Cộng Sản Trung Quốc năm 2021 ). Ông M.K. Bhadrakumar khẳng định : “Không hề là ngẫu nhiên khi các lãnh đạo đảng bị cách chức chủ yếu là thuộc phe “thân phương Tây” hoặc là những thành phần kỷ trị, và điều này có thể cho thấy là ông Nguyễn Phú Trọng quan tâm đến sự toàn vẹn về tư tưởng và cũng như về đạo đức của đảng."  Còn ông Nguyễn Xuân Phúc trong thời gian làm thủ tướng ( 2016-2021 ) được nhiều người xem là đã thúc đẩy các cải tổ tạo thuận lợi cho giới doanh nghiệp. Tác giả bài viết trích một bình luận trên trang web của đài phát thanh Deutsche Welle vào tháng trước, mô tả ông Phúc là một “lãnh đạo nghiêng về phương Tây”:  “Quan hệ về mặt doanh nghiệp và chính trị giữa Việt Nam với các nước phương Tây đã được cải thiện đáng kể trong những năm gần đây. Nhưng ban lãnh đạo đảng Cộng Sản Việt Nam vẫn hoài nghi về ý định của phương Tây. Nhiều người trong số họ lo sợ rằng các nền dân chủ phương Tây đang nhắm đến việc thay đổi chế độ ở quốc gia độc đảng này và họ lên án các tổ chức nước ngoài vẫn rao giảng cho chính phủ về nhân quyền. Bộ máy công an, mà thế lực đang lên, được cho là cảnh giác nhất với các nền dân chủ phương Tây.”   Theo ghi nhận của ông M.K. Bhadrakumar, một số nhà phân tích phương Tây so sánh sự khẳng định quyền lực của ông Nguyễn Phú Trọng với việc củng cố quyền lực ở Trung Quốc dưới thời Tập Cận Bình. Tác giả bài viết trích dẫn ông Bill Hayton, một nhà quan sát và tác giả nổi tiếng về Việt Nam (Vietnam: The Rising Dragon) tại Chatham House (Viện nghiên cứu Quốc tế Hoàng gia Anh) ở Luân Đôn, đã lưu ý một cách mỉa mai rằng các nhà lãnh đạo Việt Nam coi đảng Cộng Sản Trung Quốc “như một người bạn trong cuộc đấu tranh của họ để duy trì quyền kiểm soát Việt Nam.” Hayton nhấn mạnh: “Tôi nghĩ đó là một lời cảnh báo rằng những người này thực sự không vội vã coi Hoa Kỳ là đồng minh hay bất cứ điều gì tương tự, họ coi Trung Quốc là một đối tác ý thức hệ hơn là Mỹ.” Theo ông M.K. Bhadrakumar, mối lo ngại thực sự của phương Tây là sự cân bằng quyền lực trong đảng Cộng Sản Việt Nam và trong chính phủ hiện nay có thể có lợi cho Trung Quốc và Nga hơn. Tác giả bài viết trên Asia Times ghi nhận là cuộc thanh trừng trong ban lãnh đạo Việt Nam đã diễn ra khi ông Nguyễn Phú Trọng vừa trở về sau chuyến thăm “thành công” ở Trung Quốc cuối tháng 10 đầu tháng 11 năm ngoái. South China Morning Post: Ban lãnh đạo mới thiếu kinh nghiệm ngoại giao Tờ nhật báo Hồng Kông South China Morning Post cũng quan ngại về tác động của cuộc thanh trừng chống tham nhũng ở Việt Nam đến chính sách ngoại giao của Việt Nam trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược Mỹ-Trung.  Trong một bài đăng mạng ngày 24/01/2023, tờ báo viết: “ Khi Việt Nam thanh lọc hàng ngũ lãnh đạo sau chiến dịch trấn áp tham nhũng, nhiều câu hỏi đã được đặt ra về sự thiếu kinh nghiệm của ban lãnh đạo mới về chính sách đối ngoại và điều đó có thể ảnh hưởng như thế nào đến khả năng của Việt Nam đối phó với các thách thức ngoại giao trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ-Trung” South China Morning Post trích dẫn ông Hà Hoàng Hợp, nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, Singapore, ghi nhận :“Dưới sự lãnh đạo về đối ngoại của thủ tướng Phạm Minh Chính, quan hệ Việt Nam-Hoa Kỳ và chính sách theo hướng phòng ngừa rủi ro của Việt Nam đối với Trung Quốc sẽ không thay đổi”. Bảo tồn các mối quan hệ hiện tại là một bài toán nan giải đối với Việt Nam, vốn đang xem xét khả năng chuyển từ quan hệ đối tác toàn diện sang quan hệ đối tác “chiến lược” với Hoa Kỳ, nhưng vẫn duy trì quan hệ thân hữu với Trung Quốc, quốc gia láng giềng của Việt Nam và cũng là đối tác thương mại lớn nhất. Tờ nhật báo Hồng Kông trích dẫn ông Nguyễn Khắc Giang, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam, cho rằng năng lực của tân chủ tịch nước sẽ không có tác động đáng kể đến định hướng chính sách đối ngoại của Việt Nam, vì chức vụ này “phần lớn mang tính hình thức”. Ông Giang nhắc lại chính sách đối ngoại của Việt Nam được quyết định tập thể và đã được Đại hội Đảng năm 2021 đề ra và khó có thể đổi hướng. Tuy nhiên, sự ra đi của hai ông Nguyễn Xuân Phúc và Phạm Bình Minh, cả hai đều đóng “vai trò quan trọng trong thành công ngoại giao của Hà Nội trong những năm gần đây", có thể làm giảm khả năng của Việt Nam giữ thế cân bằng trước cuộc cạnh tranh giữa các cường quốc, cũng như giải quyết các tranh chấp chủ quyền Biển Đông. Mô tả sự thiếu kinh nghiệm về chính sách đối ngoại của Trần Lưu Quang ( được bổ nhiệm thay thế ông Phạm Bình Minh làm phó thủ tướng ) là điều “đáng lo ngại”, Zachary Abuza, giáo sư về an ninh chiến lược tại Đại học Chiến tranh Quốc gia ở Washington, dự báo bộ trưởng Ngoại Giao Bùi Thanh Sơn có thể là "người ra đi tiếp theo”, do vai trò của ông với tư cách bộ trưởng trong vụ tai tiếng “chuyến bay giải cứu”. Cũng theo giáo sư Abuza, nếu bộ trưởng Công An Tô Lâm trở thành chủ tịch nước, sẽ có “sự thiếu hụt thực sự kinh nghiệm về chính sách đối ngoại trong giới lãnh đạo cấp cao”.  Le Monde : Ảnh hưởng ngày càng mạnh của phe thân Bắc Kinh  Tờ nhật báo Le Monde của Pháp ngày 19/01/2023, cũng đã có bài viết tựa đề “ Ở Việt Nam, vụ cách chức chủ tịch nước cho thấy ảnh hưởng ngày càng mạnh của các lãnh đạo thân Bắc Kinh”. Theo Le Monde, “thông qua cựu thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và hai phó thủ tướng của ông, chế độ cũng trừng phạt ba nhân vật nổi tiếng là thực dụng, và là những người tham gia nhiều nhất vào việc quản lý đất nước kể từ năm 2016." Trong giai đoạn này, kinh tế Việt Nam đã tăng trưởng mạnh mẽ (8% vào năm 2022), trong bối cảnh mở cửa ngày càng nhiều đối với đầu tư nước ngoài và mở cửa với phương Tây, đầu tiên là với Hoa Kỳ, quốc gia mà kể từ thời tổng thống Obama và nhất là kể từ thời chính quyền Biden đã vận động để củng cố quan hệ với Việt Nam. Le Monde nhắc lại: Phó thủ tướng bị cách chức Phạm Bình Minh từng là bộ trưởng Ngoại Giao từ 2011 đến 2021. Cũng là ủy viên Bộ Chính Trị, ông là một trong số ít lãnh đạo từng du học tại Hoa Kỳ. Tờ báo trích lời Benoît de Tréglodé, chuyên gia về Việt Nam và giám đốc nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Chiến lược của Trường Quân sự (Irsem), giải thích: “Ta chỉ cần nhìn xem những lãnh đạo bị cách chức đã được thay thế bởi ai. Trong số các phó thủ tướng mới có một "nhà tư tưởng kiên định". Trong khi đó, thủ tướng đương nhiệm Phạm Minh Chính, người thay thế Nguyễn Xuân Phúc khi ông trở thành chủ tịch nước vào năm 2021, đã dành toàn bộ sự nghiệp của mình cho bộ máy tình báo và công an, tức là bộ đặc trách duy trì trật tự và đàn áp chính trị." Chuyên gia Benoît de Tréglodé giải thích : “Trong vài năm nay, chúng ta đã chứng kiến ​​​​sự gia tăng thực sự về sức mạnh của bộ máy công an. Theo ông, hiện tượng này phản ánh cả một cuộc đấu đá để giành quyền kế nhiệm tổng bí thư, chức vụ mà đương kim bộ trưởng Công An Tô Lâm rất muốn nắm. Từ đây đến đó, ông được cho là sẽ được giao chức chủ tịch nước. Đấu đá nội bộ cũng phản ánh một mối căng thẳng về định vị chiến lược của Việt Nam." Theo cái nhìn của ông Benoît de Tréglodé, theo truyền thống, công an là "ngành có nhiều hợp tác với Trung Quốc nhất, là ngành mà hai đảng Cộng Sản Trung Quốc và Việt Nam dễ nhất trí với nhau nhất về cách tốt nhất để giữ quyền lực”. Vị chuyên gia Pháp cho rằng những cuộc thanh trừng ở cấp cao nhất này nhắm vào một tầng lớp lãnh đạo được coi là thực dụng và cởi mở với phương Tây, do đó có thể được coi là một "cử chỉ thiện chí về chính trị của Việt Nam đối với Bắc Kinh, rằng Việt Nam không dễ bị Mỹ lôi cuốn". Jakarta Post: Ổn định chính trị của Việt Nam là cần thiết Tờ Jakarta Post của Indonesia ngày 30/01/2023 cũng bày tỏ quan ngại về tác động của thanh trừng chống tham nhũng đối với ASEAN Tờ báo cho rằng : “Với tư cách là chủ tịch luân phiên của ASEAN năm 2023, Indonesia sẽ cần quan tâm nhiều hơn đến những diễn biến chính trị ở Việt Nam. Cho đến nay, ít nhất là đối với những người bên ngoài, không có dấu hiệu đáng lo ngại nào từ Hà Nội trong cuộc tranh giành quyền lực trong giới lãnh đạo chính trị. ASEAN đã rất ngạc nhiên trước việc chủ tịch Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc đột ngột từ chức hồi đầu tháng 1 trong bối cảnh nước này đang tăng cường trấn áp tham nhũng.” Jakarta Post nhắc lại, chỉ một tháng trước khi từ chức, ông Phúc đã đến Indonesia để hội đàm với tổng thống Joko Widodo để ký kết thỏa thuận lịch sử về Vùng Đặc quyền Kinh tế (EEZ) vùng biển Natuna giữa hai nước, một thỏa thuận mang tính lịch sử, đạt được sau 12 năm đàm phán. Tờ báo nhấn mạnh “một nước Việt Nam ổn định về chính trị là một yếu tố cần thiết để duy trì hòa bình và ổn định trong khu vực. Chúng ta đều mong rằng giới lãnh đạo của đảng ở Việt Nam sẽ tìm ra giải pháp đôi bên cùng có lợi vì lợi ích của người dân Việt Nam, của ASEAN và của thế giới.”

Ngày 27/01/1973, cách đây đúng 50 năm, Hiệp định về Việt Nam được ký ở Paris sau gần 5 năm đàm phán, bắt đầu từ ngày 13/05/1968. Dân tộc Việt Nam đã khiến đế quốc Mỹ phải khuất phục, theo nhật báo Cộng sản của Pháp L’Humanité, trong số kỷ niệm 40 năm ngày ký Hiệp định Paris, nhưng thực tế, phải chờ hai năm sau, chiến tranh mới chính thức chấm dứt, do Washington tiếp tục hậu thuẫn, vũ trang cho chính quyền Việt Nam Cộng hòa. Trong suốt thời gian đàm phán tại Paris, chính phủ Pháp đã đóng vai trò quan trọng, từ công tác hậu cần đến những ý tưởng được đưa vào Hiệp định Paris. Giáo sư lịch sử đương đại Pierre Journoud, Đại học Paul Valéry - Montpellier III phân tích vai trò của Pháp trong buổi phỏng vấn với RFI Tiếng Việt nhân 50 năm ký Hiệp định Paris. RFI : Xin ông cho biết lý do và bối cảnh diễn ra Hội nghị 1973 tại Paris !  Giáo sư Pierre Journoud : Hội nghị năm 1973 diễn ra tại Paris sau gần 5 năm đàm phán công khai bí mật và riêng tư. Nếu Paris được các bên trong cuộc xung đột - Hoa Kỳ và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cùng với đồng minh của mỗi bên - lựa chọn là bởi vì Pháp theo đuổi một chính sách ngoại giao mà sau này được đánh giá là "tạo điều kiện thuận lợi" với sự pha trộn giữa ngoại giao công khai, ngoại giao bí mật để đẩy nhanh việc kết thúc chiến tranh.  Chính sách này đã được tướng De Gaulle triển khai rõ ràng ngay năm 1965-1966, với những lá thư trao đổi với chủ tịch Hồ Chí Minh, với bài diễn văn Phnom Penh năm 1966, cũng như những trao đổi rất sâu sắc về kế hoạch ngoại giao không chỉ với các quốc gia tham chiến mà cả các cường quốc khu vực và trên quốc tế, như Trung Quốc, Liên Xô… những nước ủng hộ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Tất cả những tương tác giữa ngoại giao công chúng và ngoại giao bí mật đã dẫn đến việc các bên tham chiến chọn Paris để ngồi vào bàn đàm phán. Ngoài ra, hình dạng của chiếc bàn đàm phán cũng là chủ đề của nhiều cuộc trao đổi trong hơn một tháng, cũng như việc xem xét tiếp đón ở đâu, như thế nào các phái đoàn đồng minh, trong đó một bên có Việt Nam Cộng hòa, bên kia có Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam.  Có thể thấy điểm quan trọng đầu tiên là Pháp có chính sách tạo thuận lợi, tiếp đến là các phương tiện liên lạc ở Paris đều được tất cả các đối tác khen ngợi. Và phải kể đến các cơ sở ngoại giao, có nghĩa là tất cả các bên trong cuộc xung đột đều có đại diện, không chỉ Hoa Kỳ, một đồng minh lâu đời của Pháp, thông qua đại sứ quán, mà cả Việt Nam Dân chủ Cộng hòa với một phái đoàn, hoặc Việt Nam Cộng hòa cũng có một phái đoàn, rồi Mặt trận Dân tộc Giải phóng sau này trở thành Chính phủ Cách mạng Lâm thời miền Nam Việt Nam - GRP - được công nhận thông qua một văn phòng đại diện từ năm 1969. Đây là một yếu tố quan trọng đối với Hà Nội.  Lý do có thể được cho là cuối cùng, đó là sự hiện diện quan trọng của cộng đồng người Việt tại Pháp, đặc biệt là ở Paris. Đó là một cộng đồng tương đối ủng hộ chủ tịch Hồ Chí Minh và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa nói chung.  Đây là những lý do giải thích cho việc chọn Paris để tổ chức hội nghị năm 1973, cho dù một số tổng thống Mỹ tỏ ra rất miễn cưỡng, nhất là tổng thống Johnson năm 1968, nhưng sau đó đã được xóa bỏ nhờ một số lập luận của các cố vấn dân sự. Còn tổng thống Nixon, khi lên nắm quyền thì hội nghị đã mở ra ở Paris từ năm 1969, đã có cái nhìn tích cực hơn nhiều về tướng De Gaulle và người kế nhiệm là Georges Pompidou, về nước Pháp nói chung và đóng góp của Pháp. Vì vậy, tổng thống Nixon không bao giờ thắc mắc về việc lựa chọn Paris. Phía miền Nam và miền Bắc Việt Nam cũng tương tự.  RFI : Pháp đã đóng vai trò rất quan trọng trong việc tổ chức hội nghị, cũng như thành công của Hội nghị Paris năm 1973. Vai trò cụ thể của Pháp là gì ?  GS. Pierre Journoud : Đúng, vai trò của Pháp được Mỹ và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa công nhận một cách khá kín đáo trong các trao đổi, thư từ mà tôi tìm thấy trong tài liệu lưu trữ, đặc biệt là của Pháp và Mỹ. Trước tiên, Pháp cung cấp cơ sở vật chất, cụ thể là nơi ăn ở, theo lời một giám đốc phụ trách châu Á của bộ Ngoại Giao Pháp, như nơi ở cho các phái đoàn, phòng họp, bắt đầu với phòng hội nghị quốc tế trên đại lộ Kleber.  Nhưng tôi cho rằng, ngoài mặt vật chất, Pháp đã góp phần nuôi dưỡng đối thoại liên tục. Sau khi nghiên cứu rất nhiều tài liệu, tôi thấy là ngành ngoại giao Pháp rất năng động trong việc bao quát, nỗ lực nắm bắt tình hình chính trị, quân sự trên chiến trường, cố gắng tìm kiếm những thỏa hiệp cần thiết cho thành công cuối cùng của cuộc đàm phán. Một số ý tưởng của Pháp xuất hiện trong quá trình soạn thảo văn bản Hiệp định Paris. Ví dụ một ý tưởng đã được tướng De Gaulle đưa ra từ rất sớm trong bài diễn văn đọc tại Phnom Penh năm 1966 là người Mỹ không thể có một chiến thắng quân sự và họ phải đàm phán. Vì vậy, ông đã sớm nêu lên giải pháp đàm phán trên bình diện ngoại giao và việc Mỹ phải rút quân trong một khung thời gian phù hợp, ấn định.  Ngành ngoại giao Pháp còn đưa ra ý tưởng đàm phán cùng lúc các mặt chính trị và quân sự - điều được thực hiện sau này trong quá trình đàm phán, cũng như ý tưởng trả tự do cho tù binh song song với các cuộc đàm phán. Ngoài ra còn có nhiều ý tưởng khác, như về tính trung lập của bán đảo Đông Dương, đặc biệt là Lào và Cam Bốt.  Có thể thấy quy mô cấp vùng của cuộc đàm phán, kết quả đám phán mà theo tôi, nhờ nỗ lực của một số nhà ngoại giao. Ví dụ trước tiên là Etienne Manac'h, giám đốc phụ trách châu Á của bộ Ngoại Giao Pháp, người đã dành nhiều thời gian nói chuyện trong hậu trường với tất cả các bên Việt Nam và Hoa Kỳ, tiếp theo là người kế nhiệm Henri Froment-Meurice. Ngoài ra, phải kể đến một số nhà trung gian, không phải là những nhà ngoại giao chuyên nghiệp, mà là những nhân vật chính trị hoặc xã hội dân sự ở Pháp. Tôi đặc biệt nghĩ đến Jean Sainteny hay Raymond Aubrac, một người bạn thân của chủ tịch Hồ Chí Minh và đóng vai trò bí mật trong các cuộc đàm phán này cho đến lúc ký Hiệp định Paris năm 1973.  Toàn bộ ngành ngoại giao Pháp không ngừng kêu gọi “Việt Nam hóa hòa bình, chứ không phải chiến tranh”, theo cách gọi của ngoại trưởng Pháp Maurice Schumann. Đây thực sự là kim chỉ nam của ông, cho dù tôi nghĩ đôi lúc là đầy ảo tưởng. Nhưng dù sao, khẩu hiệu đó đã được sử dụng để cụ thể hóa đến cùng mục tiêu đó.  RFI : Hiệp định Paris được ký ngày 27/01/1973, nhưng chiến tranh không kết thúc ngay. Tại sao Hiệp định lại không được tuân thủ ?   GS. Pierre Journoud : Đúng thế, các cuộc giao tranh nhanh chóng tái diễn trên chiến trường. Thỏa thuận đình chiến đã bị vi phạm nhiều lần. Rất khó để biết là ai, khi nào, như thế nào... Nhưng các bên đổ trách nhiệm cho nhau đến mức vào tháng 06/1973, bộ Chính trị quyết định tiếp tục đấu tranh vũ trang, bởi vì đã có quá nhiều vụ vi phạm ngừng bắn. Một lý do khác, có lẽ các điều khoản chính trị của Hiệp định lại khá viển vông vì một trong những điều khoản chính là tập hợp một chính quyền lâm thời gồm 3 thành phần, gồm phía Cộng sản, chống Cộng sản và trung lập. Khi biết lịch sử chiến tranh Việt Nam, chúng ta thấy rằng những người theo Cộng sản và những người chống Cộng đã trải qua nhiều năm chiến tranh chống lại nhau nên có thể nghi ngờ rằng ngồi cùng bàn và suy tính cách cùng nhau quản lý là việc vô cùng khó khăn, nếu không muốn nói là hoàn toàn viển vông. Tôi nghĩ điều mà các nhà đàm phán tìm kiếm có phần nào ảo tưởng, ví dụ ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger với ý tưởng là sẽ có một "khoảng cách hợp lý" (decent interval) theo cách ông gọi với tổng thống Nixon. Có nghĩa là có thể duy trì một miền Nam Việt Nam vẫn độc lập, không theo Cộng sản trong vài năm để giữ thể diện cho Hoa Kỳ. Còn phía Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cũng mong tạm dừng giao tranh để củng cố lực lượng, tiếp tục cuộc chiến, lần này là giữa người Việt với nhau. Vì thế, những điều khoản chính trị của Hiệp định Paris chưa bao giờ được áp dụng, điều này giải thích cho việc giao tranh nhanh chóng tái diễn. Nhưng tôi nghĩ rằng trách nhiệm đầu tiên là từ phía miền Nam Việt Nam, bên vẫn tìm cách đàm phán lại thỏa thuận tháng 10/1972. Khi biết được những điều khoản chính của Hiệp định này từ ngoại trưởng Henry Kissinger, tổng thống Thiệu của Việt Nam Cộng Hòa lúc đó đã bác bỏ ít nhất 70 yếu tố trong Hiệp định và tìm cách đàm phán lại nhưng Hà Nội từ chối. Đây là lý do dẫn đến chiến dịch ném bom Linebacker II, còn được gọi là Giáng sinh chết chóc 1972 và nối lại các cuộc đàm phán vào cuối năm 1972 - đầu 1973 cho đến khi đúc kết vào tháng 01/1973. Nhưng bộ Chính trị của đảng Cộng sản Việt Nam thấy là đã giành được một thành công chiến lược với Hiệp định Paris và biết rằng việc thống nhất sớm muộn cũng nghiêng về phía họ, trong khi chờ đợi thời cơ thuận lợi để tiếp tục chiến tranh. Trong buổi hội thảo được đại sứ quán Việt Nam tổ chức ngày 18/01/2023 tại Paris, người lái xe của bà Nguyễn Thị Bình cho biết là bà đã nói với ông khi rời khỏi cuộc họp quan trọng hồi tháng 01/1973 rằng "từ giờ chuyện sẽ được giải quyết trong gia đình". Bà biết rõ rằng Hiệp định Paris đã mở ra một giai đoạn mới cho cuộc chiến. Và tôi nghĩ là bà cũng biết rằng Hiệp định sẽ không được tôn trọng lâu. Chuyện đó đã xảy ra. Các vụ vi phạm ngừng bắn liên tục gia tăng, chiến tranh tái diễn cho đến năm 1975. RFI : Như ông vừa nói, cho dù có nhiều nỗ lực nhưng phải chờ đến năm 1975 chiến tranh mới chấm dứt ở Việt Nam. Vậy cụ thể, vai trò của Pháp như thế nào trong hai năm đó ?  GS. Pierre Journoud : Đúng, đây là một câu hỏi ít được nghiên cứu cho đến hiện nay. Trên thực tế, Pháp rất năng động cho đến năm 1973 khi Hiệp định Paris được ký kết, thậm chí là sau đó vì còn có một hội nghị quốc tế được tổ chức ở thành phố La Celle-Saint-Cloud, ngoại ô Paris, để góp phần huy động các Nhà nước, các cường quốc về hòa bình ở Việt Nam. Pháp cam kết hỗ trợ đến 100 triệu franc lúc đó cho Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và cho chính phủ lầm thời ở miền Nam. Có thể thấy Pháp cam kết rất mạnh mẽ và là một trong những nước châu Âu lúc đó đóng góp nhiều nhất cho việc tái thiết Việt Nam, về tài chính, hoạt động công nghiệp, kinh tế... Đó là cam kết trước tiên về mặt kinh tế. Tiếp theo, Pháp luôn theo dõi sát sao tình hình chính trị và quân sự trên thực địa, nhưng có thể nói là một bước thụt lùi so với chính sách của tướng De Gaulle. Trong thâm tâm, tướng De Gaulle đã chấp nhận rằng việc thống nhất Việt Nam diễn ra dưới quyền của đảng Cộng sản bởi vì theo ông, đó là lực lượng quyết tâm nhất, có tổ chức nhất, thông minh nhất. Và lịch sử đã cho thấy ông có lý. Nhưng vấn đề là tháng 06/1969, Georges Pompidou lên nắm quyền thay tướng De Gaulle. Tổng thống Pompidou lại có đường lối khác hơn một chút, ủng hộ duy trì một chế độ ở miền nam Việt Nam. Và đường lối chính trị này dẫn đến một tuyên bố chính thức của ông vào năm 1970 : công nhận 4 Nhà nước ở Đông Dương, theo cách phân khu vực trước đó của Pháp, gồm 2 Nhà nước Việt Nam, Lào và Cam Bốt. Ngành ngoại giao Pháp vẫn cố bám phần nào vào ý tưởng rằng miền Nam Việt Nam không theo Cộng sản vẫn có thể tồn tại. Nhưng tổng thống Pompidou qua đời vì bệnh vào năm 1974, thay thế là Valéry Giscard d'Estaing, người không quan tâm nhiều lắm đến chủ đề này ngay từ đầu. Sau đó, theo diễn biến của cuộc chiến và những chiến thắng liên tiếp của Quân đội Bắc Việt cũng như lực lượng ở miền Nam Việt Nam, ông ngày càng theo hướng ủng hộ một lực lượng trung lập và cố đưa ra một lực lượng thứ 3 không Cộng sản cũng không chống Cộng sản.  Tổng thống Valéry Giscard d'Estaing đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ lực lượng này và cố đưa lên nắm quyền. Lúc đó là tháng 03/1975, cuộc chiến bước vào giai đoạn cuối, quân đội Việt Nam bắt đầu tiếp cận Sài Gòn vào tháng 4. Ngành ngoại giao Pháp hoạt động tích cực trong hậu trường để đưa tướng Dương Văn Minh, còn gọi là "Big Minh", người có lợi thế là trung lập, theo Phật giáo, không phải là Cộng sản và cũng không chống Cộng. Nhưng hoạt động ngoại giao này của Pháp lại quá muộn, nhưng trên hết là tương đối hão huyền, trước sự năng động không thể ngăn cản, không thể lay chuyển của Quân đội Nhân dân Việt Nam và các đơn vị vũ trang của họ ở miền Nam Việt Nam và ở thủ đô của miền Nam lúc đó. Nỗ lực đó đã chấm dứt khi Quân đội Nhân dân Việt Nam toàn thắng thắng ở Sài Gòn ngày 30/04/1975. Cho dù ngành ngoại giao Pháp ủng hộ kế hoạch được tiến hành gần như vào phút chót, đối với tôi, đó là một bước thụt lùi so với những gì được tướng De Gaulle đề ra năm 1965, tức là 10 năm trước đó. RFI Tiếng Việt xin chân thành cảm ơn giáo sư Pierre Journoud, Đại học Paul Valéry - Montpellier III

Làm sao thu hút được khán giả trẻ đến với cải lương, nhất là cải lương tuồng cổ. Đó là điều mà những nghệ sĩ như Hoàng Đăng Khoa, nguyên là diễn viên đoàn Huỳnh Long, đang cố gắng làm cùng với những đồng nghiệp trẻ. Trong chương trình đầu năm Quý Mão, hôm nay mời quý vị theo dõi bài phỏng vấn mà chúng tôi đã thực hiện ngày 05/01/2023 nhân dịp Hoàng Đăng Khoa sang Paris trình diễn.  RFI: Hôm nay RFI rất vui mừng được tiếp chuyện với nghệ sĩ Hoàng Đăng Khoa nhân dịp anh sang Paris để trình diễn. Nguyên là một ca sĩ tân nhạc, nhưng cách đây 10 năm Hoàng Đăng Khoa đã quyết định gia nhập làng nghệ sĩ cải lương. Vì sao Đăng Khoa chọn con đường này, mặc dù biết rằng sân khấu cải lương là một nơi không phải dễ mà lôi cuốn khán giả? HĐK: Em rất vui khi hôm nay gặp lại anh Thanh Phương để  có dịp trò chuyện với quý vị khán thính giả. Với em, chọn cải lương là một điều ngẫu nhiên. Vào năm 2011, em được nghệ sĩ Bình Tinh giới thiệu với nghệ sĩ ưu tú Vũ Linh. Anh là một người cho em nhiều cảm xúc nhất, tới tận bây giờ. Em còn kính trọng và yêu thương anh, vì anh là một người thầy đầu tiên của em, tuy là em chỉ học có 3 ngày. Ba ngày đó đối với em là một tài sản quý giá khi đến với cải lương. Sau ba ngày đó, em mới tổ chức một liveshow để giới thiệu gương mặt Hoàng Đăng Khoa đến với công chúng. Lúc đó, khán thính giả cũng chưa đón nhận em đến với cải lương, vì em là một ca sĩ hát nhạc trẻ.  Em đến với cải lương rất là chông gai, tại em phải học từ đầu, từ điệu bộ, cách ca, cách diễn. Sau 4 năm thì em cũng chật vật với cải lương lắm, vì tình hình sân khấu vào năm 2011 gần như là đóng băng. Tất cả những nghệ sĩ cải lương, nghệ s ĩ con nhà nòi đều phải bỏ nghề để làm những chuyện khác, mà mình lại lao vào để gìn giữ cải lương. Có nhiều người nói em là “con cá lội ngược dòng”. Vào năm 2016 em mới mạnh dạn làm vở cải lương “Giang sang mỹ nhân”. Em được mẹ Bạch Mai cho phép diễn kịch bản này. Em có gặp thầy của em để xin diễn vai Ngô Phù Sai, vai của nghệ sĩ ưu tú Vũ Linh. Em thành công vai đó và được khán giả đón nhận, chấp nhận nghệ sĩ Hoàng Đăng Khoa từ ca nhạc qua.  Em thấy cải lương rất hay, mà lại bị mai một trong thời điểm này, tại sao mình là người trẻ mình không giữ? Lúc đó em mới quy tụ những bạn trẻ để lập một chương trình “Giữ mãi đam mê”. Cứ hai tháng là có một số “ Giữ mãi đam mê”, làm tất cả những vở cải lương vang bóng một thời, đã tạo nên tên tuổi của nghệ sĩ Vũ Linh và em đảm nhận những vai đó của anh. Em may mắn được khán giả đón nhận, từ những vai như Ngô Phù Sai, An Ly Vương, rồi Triệu Tử Long… Đến năm 2018 thì em được mẹ Bạch Mai mời về đoàn cải lương tuồng cổ Huỳnh Long. Từ đó, em cộng tác với nghệ sĩ Bình Tinh, Thái Vinh và tất cả những nghệ sĩ trẻ của đoàn, tạo nên một cơn sốt. Hình như bán vé nào là “full” vé đó. Chúng em cộng tác với nhau tổng cộng là 6 năm. Sáu năm đó là sáu năm mà em hạnh phúc nhất, vì mình được làm nghề, làm những vai diễn mình thích. Đầu năm 2022, em ra riêng, hiện nay là nghệ sĩ tự do, và vẫn giữ bộ môn cải lương này. Có nhiều người hỏi tại sao em chọn cải lương khi cải lương không còn huy hoàng như ngày xưa, thì em chỉ nói một điều: giới trẻ như em nếu không giữ cải lương thì ai giữ đây? RFI: Nhưng cái khó là làm sao lôi kéo được khán giả trẻ đến với cải lương, nhất là cải lương tuồng cổ đòi hỏi những động tác rất là ước lệ, không phải dễ gì mà thu hút khán giả ngày nay, thời đại công nghệ thông tin? HĐK: Trong sáu năm đó, em và nghệ sĩ Bình Tinh đã bàn với nhau là phải làm sao để khán giả trở lại với cải lương. Tụi em mới tính đến trang phục, vì thật sự thời điểm này là thời đại công nghệ, thời đại 4.0, khán giả chỉ cần gõ Youtube là có thể coi được mọi thứ. Tại sao những bộ phim thần tượng của những nước bạn thì khán giả lại yêu thương, mà mình lại không được đón nhận? Tụi em em mới bắt tay vào làm trang phục. Rồi từ cách make up, cách làm tuồng. tụi em làm sao để khán giả gần gũi hơn. Tụi em có một lượng khán giả trẻ đến với cải lương và giữ vững như vậy trong những năm vừa qua. Cứ mỗi lần lên tuồng là đều complet vé. Đó là điều đáng mừng.  Để giữ khán giả trẻ với cải lương thì tụi em phải làm sao để các bạn đến với sân khấu, các bạn thấy :” A, cái anh này diễn sao thấy nó thực tế vậy!”. Tụi em mới đưa võ thuật và vũ đạo vào kết hợp với nhau. Từ trang phục, cách hát, vũ đạo, tụi em không bỏ đi truyền thống của cải lương, nhưng tụi em làm mới nó để khán giả dễ dàng đón nhận hơn.  Ví dụ như là những câu vọng cổ tụi em cắt bớt đi. Chẳng hạn như ngày xưa hát câu 1, câu 2, câu 3, 4, 5, thì từ câu 1 chúng em chuyển ngay qua nhạc, qua một điệu lý, rồi trở lại câu 2… RFI: Tức là phải làm sao cho vở diễn không nhàm chán đối với giới trẻ.  HĐK: Làm như vậy các bạn trẻ ngồi nghe rất là thích, các bạn không bị mệt. Mình phải làm sao để khán giả không buồn ngủ! Tụi em mới đưa tân nhạc vào, đưa những bài tuồng cổ vào,  để khán giả trẻ tiếp nhận dễ dàng hơn và tụi em đã thành công.  Và khi khán giả đã đón nhận tụi em thì khán giả “lập trình”: Mỗi tháng tụi em có một tuồng, thì khán giả “lập trình” ngày đó, giờ đó, đoàn Huỳnh Long sẽ hát những vở tuồng đó. Tập cho khán giả quen với “lập trình” đó là tự động chúng ta có một lượng khán giả riêng đến với cải lương, để mình có thể giữ vững được cải lương tuồng cổ, để nó không bị mai một, mà vẫn được phát triển và lưu truyền.  RFI: Cái khó là phải làm sao dung hòa được giữa một bên là nhu cầu hiện đại hóa bộ nghệ thuật cải lương, và một bên là phải giữ được những nét truyền thống của nghệ thuật này. Như vậy khi Đăng Khoa và các đồng nghiệp trẻ làm các vở tuồng đó thì có gặp sự chỉ trích từ những nghệ sĩ lớn tuổi? Họ có nói rằng các em là như thế là làm biến chất cải lương rồi? HĐK: Lúc đầu tụi em cũng nhận nhiều ý kiến đóng góp từ những cô chú đi trước cũng như là từ khán giả, tích cực cũng có, tiêu cực cũng có. Nhưng tụi em xin là cho tụi em thử nghiệm đi. Khi tụi em thử nghiệm tuồng đầu tiên thì khán giả đón nhận rất nhiều. Các cô chú cũng góp ý là các con phải làm sao để khán giả đừng quên cải lương. Khi mà những vở tuồng đó được diễn liên tục, anh thử tính mỗi tháng một lần mà 6 năm như vậy là bao nhiêu tuồng? Rất là nhiều vở tuồng được phát hiện và được trình diễn, thì các cô chú mới thấy những gì tụi em làm là cho cải lương và tụi em đang đi đúng đường. Tụi em tự làm trang phục, cách hát, cách diễn, cách dàn dựng mang tính điện ảnh hơn. Lúc ấy cô chú mới thấy được : “ À, các con làm đúng”. Tụi em nhận được rất, rất nhiều sự yêu mến và những lời động viên từ các cô chú đi trước. Ví dụ như nghệ sĩ nhân dân Bạch Tuyết, cô ba rất là ủng hộ và khuyến khích là giới trẻ mà, phải làm sao phát huy và giữ giới trẻ đến với cải lương.  Em vừa mới làm liveshow “ Giữ mãi đam mê 8”, kịch bản do em dàn dựng và trên sân khấu em dùng đèn led chỉ là phụ thôi, còn thì chạy cảnh hết và đưa võ thuật vào, thì khán giả đến rất đông, gần một ngàn khán giả trong đêm diễn đó!  RFI: Nhưng còn về kịch bản thì như thế nào? Tại vì nếu diễn mỗi tháng một vở thì làm sao có đủ kịch bản? HĐK: Một điều may mắn đối với tất cả nghệ sĩ đoàn cải lương tuồng cổ Huỳnh Long là có kịch bản của soạn giả Bạch Mai, mà em rất hạnh phúc gọi là “mẹ”. Mẹ có mấy trăm kịch bản, một tài sản quý giá cho đoàn. Đoàn chỉ diễn toàn là kịch bản của mẹ thôi, mỗi tháng một vở và hình như là không diễn lại những vở mà mình đã diễn qua. Ngoài những kịch bản cũ, vang bóng một thời của Bạch Mai, mẹ còn sáng tác riêng cho diễn viên của đoàn những kịch bản mới, luân phiên thay đổi, lồng vào những tình tiết cho gần gũi với khán giả hơn, khán giả đón xem nhiều hơn, lồng vào đó là những điệu nhạc, nên không bị mai một và cũng không gây phản cảm cho khánh giả. Nó vẫn là tính chất cải lương, vẫn là tuồng cổ của soạn giả Bạch Mai, nhưng nó mới, với dàn diễn viên trẻ.  Với em thì kịch bản nào cũng vậy, quan trọng là diễn viên phải nhiệt tình, tích cực, phải luyện tập thì kịch bản mới hay. Diễn viên cải lương cực lắm. Ca sĩ ca nhạc thì chỉ mặc áo veste vào là hát thôi, còn nghệ sĩ cải lương thì trâm cài lược vắt, quần áo, son phấn. Ví dụ như 20 giờ hát thì 15 giờ là đã có mặt rồi, lo phục trang, make up, đầu tóc. Mà đâu phải chỉ có mình không thôi, người đạo diễn, một nhà sản xuất thì phải lo hết cho tất cả nghệ sĩ của đoàn. Nghệ sĩ cải lương thì phải sức khỏe phi thường, rồi thêm trí nhớ và cả tâm làm nghề nữa. Người nghệ sĩ cải lương không có tâm thì không làm cải lương được đâu. Nhiều người nghĩ là vào cải lương để kiếm tiền. Em nói thật: Thời điểm này không có.  Vậy thì người ta có thể hỏi: Không có tiền sao vẫn làm hoài? Nếu mình không làm thì ai làm đây? Thì tụi em phải có hai nghề, nghề tay trái và nghề tay phải, làm sao dung hòa được hai nghề để nuôi cải lương. Nói cải lương của tụi em vang bóng hay nổi trội, thì nó không vang bóng, không nổi trội lắm, nhưng nó vẫn giữ được, vẫn có lửa nhen nhóm, vẫn được khán giả đón nhận là đã quá mừng rồi! Bản thân em là một người trẻ thì em mong những người trẻ như em phải yêu cải lương nhiều hơn. RFI: Cũng theo hướng kéo khán giả trẻ đến với sân khấu cải lương, thì hiện nay chúng ta ở trong thời đại công nghệ thông tin, thời đại 4.0. Phương tiện mà giới trẻ hiện nay tìm đến nghệ thuật là qua Internet, nhất là qua các kênh Youtube. Đăng Khoa và các đồng nghiệp lên Youtube như thế nào để thu hút khán giả trẻ? HĐK: Ngoài việc đưa khán giả đến với sân khấu để xem hàng đêm, hàng tuần, em cũng như các đồng nghiệp còn đưa các khán giả xem trên Youtube. Khán giả cứ gõ vào kênh “Cải lương tuồng cổ” thì sẽ thấy được những vở diễn kinh điển. Ngoài những vở kinh điển dài, còn có những trích đoạn cải lương để khán giả xem từng đoạn, từng đoạn, để khán giả thấy những hình ảnh ngày xưa qua sự biểu diễn của những người trẻ, trong đó có em, Hoàng Đăng Khoa. Em nghĩ đây là một điểm sáng văn hóa cho nghệ thuật Việt Nam, để nghệ thuật Việt Nam được khán giả mọi nơi không thể xem trực tiếp trên sân khấu tại quê nhà thì có thể xem trên kênh Youtube “ Cải lương tuồng cổ” để thấy được những kịch bản vang bóng một thời, đã được những nghệ sĩ đi trước biểu diễn thành công và sau này lớp trẻ tiếp bước để giữ vững bộ môn nghệ thuật cải lương tuồng cổ Việt Nam.  RFI: Nay Hoàng Đăng Khoa đã tách riêng làm nghệ sĩ độc lập. Trong thời gian tới Đăng Khoa có những dự án gì mới để tiếp tục con đường đã chọn? HĐK: Hiện nay em đang là đại sứ thương hiệu cho công ty dược Việt Y. Công ty đang đứng ra dàn dựng cho em những công trình tiếp nối “ Giữ mãi đam mê” của em. Mới vừa hoàn thành liveshow “ Giữ mãi đam mê 8” với chủ đề “ Nàng Thơ”. Vào ngày 9 và 10/01 này em sẽ về quay kịch bản mới của soạn giả Thanh Tòng. Cho dù là ở đoàn hay tách ra thì em cũng vẫn là nghệ sĩ, vẫn là người đang giữ lửa cho cải lương, vẫn cố gắng gìn giữ những tác phẩm được giao. Bản thân em không chỉ là nghệ sĩ mà còn là một đạo diễn trẻ, phát huy nền cải lương của Việt Nam không có gì khó, quan trọng là mình có làm hay không thôi. Em đang có những dự án đi hết mọi nơi đem cải lương đến phục vụ khán giả trong và ngoài nước.