اپیزود ویژه - نظریه فیلم فمینیستی در گفتگو با مهدیس محمدی

اپیزود ۲۸ - مرور تاریخی کوتاهی حول مفهوم مارکسیسم فرهنگی. این ویدئو بر اساس یک رشته توئیت به آدرس زیر تهیه شده. در واقع بخشی از ویدئوهای این رشته توئیت انتخاب و زیرنویس شده و با مثالها و موارد دیگری بسط پیدا کرده تا برخی نمونه‌های ایرانی نیز در این روند مرور شود. https://twitter.com/deonteleologist/status/1666598377591824384

اپیزود ۲۷ مادران دادخواه - از خاوران تا قیام ژینا در گفتگو با سما اوریاد، نویسنده، شاعر و پژوهشگر انتقادی رسانه، جنسیت و فرهنگ‌های دیجیتال در دانشگاه گتونبرگ مادران دادخواه را به طرق مختلفی میتوان فهمید. از مقاومتی که در برابر جمهوری اسلامی و «جهل عامدانه» نشان داده‌اند، تا زنده نگه داشتن خاطره عزیزانشان که بخشی از تاریخ خونبار ایران است. اما یک شیوه دیگر شاید فهمیدن این فیگور در قالب تئوری‌های فمینیستی است. یعنی کاری که سما خسروی اوریاد انجام داده. سما اوریاد در قالب پژوهشی به فیگور مادر دادخواه پرداخته و تلاش کرده تا به آنها از منظری فمینیستی نگاه کند. بخشی از این پژوهش در قالب مقاله‌ای در ژورنال «تئوری فمینیستی» به تازگی یعنی اکتبر ۲۰۲۲ منتشر شده. مقاله او «با برجسته کردن اهمیت تاریخی، سیاسی و فمینیستی فیگور مادر دادخواه در ایران معاصر و فراتر از آن، روایتی نظری از شخصیت «مادر دادخواه» ارائه می‌کند. با تکیه بر تحلیل مفهومی تصاویر، تاریخ شفاهی و مکتوب و پست‌های رسانه‌های اجتماعی، ویژگی‌های کلیدی شخصیت مادر دادخواه و فعالیت‌های دیرینه آنها و اقدامات همبستگی‌سازشان را بیان می‌کند. مقاله اوریاد بر اساس نظریه‌های فمینیستی مادری، مقاومت، همبستگی عاطفی (میانجی‌گری) و شرایط (غیر) غم‌انگیزی استوار است تا استدلال کند که راهبردهای چندگانه مادران دادخواه ایران، شیوه‌های رادیکال بدیلی از تفکر درباره مادری و مقاومت زنان سالمند ارائه می‌کند.» در پایان این گفتگو شنیدنی سعی کردیم تا از مادران دادخواه کمی فاصله گرفته و به دادخواهی از منظری بزرگتر نگاه کنیم. ۳۰ دقیقه اول اپیزود مقدمه‌ای است بر خاوران گفتگو با خانم اوریاد از دقیقه ۳۰ به بعد منابع: داستان «آنها هنوز جوانند» - علی‌اشرف درویشیان فوتبال علیه دشمن - سایمون کوپر - ترجمه عادل فردوسی‌پور - نشر چشمه وب‌سایت بیدارزنی - پرونده جنبش دادخواهی «شعر، به یاد خاوران»، شعری از محسن عمادی - انتشارات منجنیق فایل صوتی دیدار منتظری با اعضای هیئت مرگ در تاریخ ۲۴ مرداد ۱۳۶۷ به عبارت دیگر - مهدی اصلانی - بی‌بی‌سی فارسی سرود خاوران - از طریق وب‌سایت رادیو همبستگی Khosravi Ooryad, S. (2022). Dadkhah mothers of Iran, from Khavaran to Aban: digital dadkhahi and transnational coalitional mothering. Feminist Theory, 0(0). https://doi.org/10.1177/14647001221127144

خلاصه ۳۰ سخنرانی ارائه شده در «همایش مجازی به مناسبت روز جهانی زنان» که مجموعه دیده‌بان آزار در اسفند ۱۴۰۰ برگزار کرد. هر سخنرانی در زمانی حدودا ۴ تا ۷ دقیقه خلاصه شده و برشی از صدای سخنران هم شنیده میشه. زمانبندی اپیزود ۵ دقیقه اول مقدمه روز اول - ۱ ساعت اول روز دوم - ۱ ساعت دوم روز سوم - تا انتها برای مشاهده لیست سخنرانان و عناوین مباحث، اینستاگرام دیده‌بان آزار را نگاه کنید. https://www.instagram.com/p/Ca4qU77LFC4/

آنچه می‌شنوید ارائه‌ای است که در جمع  iranian social activists داشتم. متاسفانه ارائه آنطور که برنامه‌ریزی کرده بودم پیش نرفت. تا حوالی دقیقه ۴۵ که تذکر گرفتم کمی پرگویی کرده‌ام و بعد از آن تمرکزم کمی از دست رفت و بحثها پراکنده شد. این بحث نشان داد تدوین چیز خوبیه واقعا. و چه خوب که در تولید پادکست امکان تدوین هست. چند نکته: ۱- هدف من از این بحث دو چیز بود. اول اینکه توسعه مساوی پیشرفت نیست. اگر توسعه در یک چیز موفق بوده جا انداختن این ایده استعماری است که باید مثل غرب شد و ذهنیتی که هشتگ زندگی نرمال می‌سازد. دوم اینکه آنچه در ایران پس از اصلاحات ارضی رخ داده توسعه سرمایه‌داری است. خصلت کلی آن قبل از ۵۷ و بعد از آن مطابق با پارادایم‌ها جهانی تغییر کرده. در برهه کوتاهی پس از انقلاب ۵۷ این روند قطع شد. اما پس از جنگ به شکل وحشیانه‌ای دنبال شد. متاسفانه فرصت نشد درباره نتایج سیاستهای تعدیل ساختاری در دهه ۷۰ حرف بزنم. درباره استدلال‌ها و ادعاهایی که درباره توسعه جهانی میکنم مفصل در اپیزودهای جداگانه‌ بحث کرده‌ام. ۲- بخش اول بحث یعنی اینکه اقتصاد جهانی استثمارگر است به نظرم بحث مهمی است و برای کشوری که میخواهد تحول اجتماعی داشته باشد فکر کردن به چنین منظرهایی ضروری است. درباره بحث ایران آنچه در این بحث پراکنده آمد و به نظرم نشد آنطور که میخواستم منتقل کنم، کلاژی از چند ایده بود تا صرفا ایران را خارج از توسعه سرمایه‌داری تصور نکنیم. ۳- به نظرم برای خواندن دستاوردها و نتایج پروژه‌های توسعه چه در جهان و چه ایران بهتر است کتاب‌های انسان‌شناس‌ها و مردم‌شناس‌ها را بخوانیم. اهالی اقتصاد اغلب حرف بدردبخوری نمیزنند. مثلا این دو کتاب: ۱- زندگی تهی‌دستان شهری - علیرضا صادقی 2- Precarious Lives: Waiting and Hope in Iran- Shahram Khosravi ۴- در این ارائه حداقل ۲ اشتباه هم کرده‌ام. یک جا نویسنده کتاب زندگی تهی‌دستان شهری ... را جای صادقی (علیرضا) رضایی میگویم و دوم اینکه فامیل جفری سَکس را چند بار به اشتباه سَش تلفظ میکنم. من اولین بار فامیل این آدم را در متن دیدم و سَش تلفظ کردم. بعدا فهمیدم تلفظ صحیح سَکس است. اما ظاهرا ذهنم این اشتباه را تکرار میکنه.

اپیزود ۲۴ نگاهی به کتاب «منشاء همه چیز» اثر دیوید گریبر (انسان‌شناس) و دیوید ونگرو (باستان‌شناس)، در گفتگو با مهدی سنگلجی. کتابی که نگاهی تازه و متفاوت به تاریخ انسان دارد. «داستانی که در مورد خاستگاه‌هایمان تا بحال برای خود بازگو کرده‌ایم نادرست است، و بی‌جهت ایدهٔ عدم مساوات اجتماعی را تداوم میبخشد. گریبر و ونگرو میپرسند از چه رو افسانهٔ «انقلاب کشاورزی» این چنین دیرپا و مزمن مانده، و مدعی‌اند نکات بسیار دیگری برای آموختن از اجدادمان میتوان سراغ کرد.»

در این اپیزود در نیمه اول برخی روایت‌ها و تحلیل‌های سیاسی تعیین‌کننده از جمله وقایع ۲۰۰۴ و ۲۰۱۴ اوکراین را مرور کرده‌ام. و از جمله اشاره کرده‌ام که این بحران در مکتب فکری رئالیسم در روابط بین‌الملل ممکن است چطور فهمیده شود. سپس از نیمه به بعد نگاهی کرده‌ام به رابطه صندوق بین‌المللی پول و اوکراین و اینکه اوکراین چطور میخواست اقتصاد خود را بسازد.

این اپیزود روخوانی مقاله «زبان به کام سیاست» نوشته محمد مختاری است. این مقاله در کتاب «تمرین مدارا» منتشر شده است. و ارتباط نزدیکی با مفهوم «تعدیل ساختاری» در اپیزود قبلی دارد. «محمد مختاری شاعر، نویسنده، مترجم و منتقد چپ‌گرای ایرانی و از فعالان کانون نویسندگان ایران بود.» و در سال ۱۳۷۷ توسط وزارت اطلاعات به قتل رسید. وبسایت میدان نیز این مقاله را منتشر کرده است و اینجا میتوان خواند: https://meidaan.com/archive/65876

در این اپیزود مقدماتی درباره پیدایش و کارکرد صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی گفته‌ام. همچنین درباره مفاهیمی چون تعدیل ساختاری، حاکمیت خوب، سرمایه اجتماعی و توانمندسازی. در توسعه بین‌الملل کمتر بازیگرانی مثل صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی پرحاشیه و مناقشه برانگیز بوده‌اند. این دو نهاد بین المللی که هدف اصلی‌شان را ثبات اقتصادی جهانی و کاهش فقر تعریف کرده‌اند تقریبا از تمام طیفهای سیاسی و جنبشهای اجتماعی مورد انتقاد قرار گرفته‌اند. منتقدین از طیف چپ ادعا میکنند که سیاستهای این دو نهاد وضعیت فقر و نابرابری را در جهان بدتر میکند. در نتیجه در جلسات سالیانه صندوق همیشه تظاهراتی برپاست. در دیگر سو، محافظه‌کاران ادعا میکنند که گسترش نقش شرکتهای چندملیتی و بازار مالی جهان ماموریت اصلی این دو نهاد را در سایه برده است. مثلا سردبیری وال استریت ژورنال یکبار استدلال کرد که این دو نهاد در دنیای امروز تا حد زیادی بیربطند و یا باید کوچک شوند یا اینکه کلا منحل بشن.

در این اپیزود آن یانته، نگاهی به فصل اول کتاب دوزخیان زمین فرانتس فانون انداخته. و معتقد است هرچند نگاه فانون به خشونت همواره مناقشه برانگیز بوده اما او در واقع منتقد خشونت است. فانون متاثر از روانکاوی فرویدی و اگزیستانسیالیسم درباره روشهایی که مردم استعمارزده را مطیع و فرمانبردار شرایط زندگی مخوف خود در دنیای استعماری میکند، شرایطی که در ان استعمارگران، استعمارشده‌ها را شیطان محض نشان میدهند بحث میکند. نگاه فانون به خشونت را بسیاری پسندیدند و برخی هم رد کردند، با این حال ایده‌های او هنوز هم در بین پژوهشگران و جنبش‌های رهایی‌بخش مردم به حاشیه رانده شده و سرکوب شده جای دارد. وقتی پای پلیس سفیدپوست روی گردن جورج فلوید بود او میگفت نمیتوانم نفس بکشم. نقل قولی از فانون هست که میگوید «زمانی که قیام میکنیم برای یک دلیل خاص قیام نمیکنیم. ما به این دلیل قیام میکنیم که به دلایل متعددی نمیتوانیم نفس بکشیم». در اپیزود قبلی (پساتوسعه) از متفکرینی که الهام‌بخش این مکتب بودند گفتم. کسانی چون ایوان ایلیچ، گاندی، فانون و فوکو. یانته استدلال میکند که هر چند دین دغدغه فانون نیست، اما در نگاه او استعمار فراتر از چند واقعه خاص است و شبیه نوعی الاهیات است که دارای ارجاعات صراحتا مسیحی است. یانته درباره خشونت مطلق (absolute violence) در نگاه فانون حرف میزند و معتقد است برای فهم آن میتوان از والتر بنیامین و جورج سورل کمک گرفت. خشونت مطلق در این نگاه در پی تعویض این سیستم با سیستم دیگر نیست بلکه میخواهد کل نظم موجود را درهم شکند. او در این سخنرانی به کتاب The Labor of Job از آنتونیو نگری و خوانش ماتریالیستی او از داستان ایوب اشاره میکند. یانته همچنین به نقد فمینیستی به فانون و کارکرد مردانگی متورم در او اشاره میکند و معتقد است وابسته نشان دادن شتابزده خشونت و مردانگی در فانون ممکن است بر اشتیاق عمیق او بر گشودگی، متفاوت بودن، مراقبت و عشق در او سایه افکند. به نظرم کلر دنی (که در چند فیلم مشخصا تحت تاثیر فانونه) این مردانگی متورم و پیچیدگی آن را خیلی خوب نشان میده. این اپیزود ترجمه اپیزودی از پادکست against the grain است. https://kpfa.org/player/?audio=360283 آن یانته استاد مطالعات دین در دانشگاه ایالتی کالیفرنیا در نورتریج است که به همراه النور کرگ به تازگی کتابی منتشر کرده‌اند که شامل مجموعه مقالاتی درباره فانون است. این سخنرانی بر اساس یکی از مقالات همین کتاب تنظیم شده. اصل مقاله را در کانال گذاشتم. https://www.dukeupress.edu/beyond-man

در این اپیزود درباره پسا-توسعه حرف میزنم. یک مکتب فکری کوچک اما بسیار مهم و تاثیرگذار در دم و دستگاه عظیم توسعه. مجموعه‌ای از روشنفکران و نویسندگان برجسته که پس از چند جلسه و نگارش یک کتاب پایه‌گذار مکتبی شدند به نام پسا-توسعه. کتاب دیکشنری توسعه به جمع‌آوری و ویراست ولفگانگ سکس و با حضور: گوستاوو استوا، داگلاس لامیس، ماری ان گرون مایر، جرارد برتود، ایوان ایلیچ، مجید رهنما، آرتورو اسکوبار، باربارا دودن، جین رابرت، خوزه ماریا برت، واندانا شیوا، کلاود آلوارز، هری کلیور، سرژ لاتوش، آشیس نندی و اوتو اوریک. منابع این اپیزود: Introduction to International development, approaches, actors, issues, and practice (third edition) - chapter 4: post-development and alternatives to development (Aram Ziai) Gustavo Esteva & Arturo Escobar (2017) Post-Development @ 25: on ‘being stuck’ and moving forward, sideways, backward and otherwise, Third World Quarterly, 38:12, 2559-2572, DOI: 10.1080/01436597.2017.1334545 Aram Ziai (2017) Post-development 25 years after The Development Dictionary, Third World Quarterly, 38:12, 2547-2558, DOI: 10.1080/01436597.2017.1383853 The Development Dictionary - A Guide to Knowledge as Power, edited by Wolfgang Sachs